In bovenstaande grafieken wordt het aantal nieuwe kankerpatiënten per maand in 2020 en 2021 vergeleken met de periode 2017-2019. Basaalcelcarcinoom (BCC) en plaveiselcelcarcinoom (PCC) van de huid komen erg veel voor en zijn vrijwel nooit levensbedreigend, daarom staan deze aantallen diagnoses in een aparte grafiek.

De eerste golf van de coronaepidemie heeft in het voorjaar van 2020 gezorgd voor een sterke daling van het aantal kankerdiagnoses: 20-25% lager dan gebruikelijk. Bij huidtumoren daalde het aantal nieuwe tumoren zelfs met meer dan de helft. In de zomer van 2020 constateerden we dat minstens vijfduizend diagnoses nog niet waren gesteld. De tijdelijke stopzetting van de bevolkingsonderzoeken voor borst- en darmkanker heeft hier sterk aan bijgedragen.

Bij de tweede golf van de corona-epidemie (vanaf september 2020) bleef een daling van het aantal kankerdiagnoses uit. In het najaar van 2020 was het aantal diagnoses zelfs iets hoger dan in voorgaande jaren. Waarschijnlijk is in die periode een deel van de eerder niet gestelde diagnoses alsnog gesteld. In totaal waren er over heel 2020 4.000 minder diagnoses gesteld dan in 2019.

Een tweede dip in het aantal kankerdiagnoses eind 2020 en begin 2021 is waarschijnlijk voorkomen doordat mensen met klachten op tijd contact hebben opgenomen met de huisarts en dat huisartsen en zorgprofessionals in de ziekenhuizen hun werkwijze hebben aangepast aan de nieuw ontstane situatie. Hierdoor kon de diagnostiek weer als vanouds plaatsvinden. Daarnaast zijn vanaf de zomer 2020 de bevolkingsonderzoeken weer geleidelijk opgestart.

Monitor Oncologische Zorg voor ziekenhuizen

Ziekenhuizen kunnen gebruikmaken van de Monitor Oncologische Zorg van IKNL en DHD. In de online omgeving kunnen ziekenhuizen de kankerdiagnoses en behandelingen in het eigen ziekenhuis vergelijken met regionale en landelijke gemiddelden. In elk ziekenhuis is een lokaal beheerder aangesteld die u toegang kan geven tot de monitor. De DHD-servicedesk (info@dhd.nl) vertelt u graag wie uw lokaal beheerder is. Met uw inloggegevens logt u vervolgens in op https://monitoroncologie.dhd.nl.  

Stadiumverdeling: daling in laag stadium

Gegevens over het stadium bij diagnose zijn inmiddels beschikbaar voor diverse kankersoorten. De bevindingen zijn vergelijkbaar voor de verschillende kankersoorten, namelijk dat de daling groter is bij lage stadia dan bij hoge stadia en dat er over de beschikbare periodes vooralsnog geen verschuiving van lage naar hoge stadia zichtbaar is.

Lees meer over:

• borstkanker en het stadium van diagnose
• darmkanker en stadium van diagnose
• longkanker en stadium van diagnose
• mondholtekanker en stadium van diagnose

Behandelingen

In verband met de covid-19-uitbraak zijn door de wetenschappelijke verenigingen behandelprotocollen voor kankerpatiënten aangepast, zowel om de risico’s op covid-19-besmetting voor patiënten zo laag mogelijk te houden als om de meest noodzakelijke zorg te prioriteren. In lijn met het gedaalde aantal diagnoses is het aantal operatieve ingrepen bij kanker in het voorjaar 2020 gedaald. Dat blijkt uit gegevens die DHD en IKNL samenbrachten. Vanaf week 12 (eind maart) waren er de helft minder operatieve verrichtingen vergeleken met het gemiddelde van week 2 t/m 11. De daling in het aantal kankergerelateerde operaties was aanvankelijk dus groter dan de daling van het aantal diagnoses, blijkbaar doordat operatieve ingrepen werden uitgesteld. Over het gehele jaar genomen was de daling van het aantal operatieve ingrepen echter ongeveer in lijn met de daling van het aantal tumoren dat voor een operatie in aanmerking komt. Er was dus wel uitstel van operaties, maar geen afstel.

De toepassing van het aantal systemische behandelingen (hormoontherapie, immunotherapie, chemotherapie) is nauwelijks veranderd en laat een vrij stabiel beeld door het jaar zien. Het kan zijn dat op basis van de aangepaste protocollen de dosering of het aantal giften/fracties of kuren van chemotherapie, immunotherapie, hormoontherapie en radiotherapie anders is geweest dan in de periode voor de coronacrisis.

Lees de update over behandelingen van DHD en IKNL.

Voor een aantal tumorsoorten is de impact van de covid-19-uitbraak op behandelingen beschreven:

• Behandelingen borstkanker

Om de druk op de zorg te ontlasten hebben de Nederlandse Vereniging voor Medische Oncologie, de Nederlandse Vereniging voor Chirurgische Oncologie en de Nederlandse vereniging voor Radiotherapie en Oncologie begin 2020 alternatieve behandelstrategieën voor borstkanker opgezet, die vanaf week 12 hun intrede deden. Een analyse van de borstkankerzorg in de eerste coronagolf laat zien dat die strategieën zijn opgevolgd, er vond een verschuiving van behandelingen plaats. Patiënten werden vaker behandeld met neo-adjuvante hormoontherapie, een therapievorm die wordt ingezet om de tumor voor een operatie te verkleinen en eventuele uitzaaiingen te elimineren. Chirurgische ingrepen konden daardoor later worden uitgevoerd.

• Behandelingen blaaskanker

De behandeling van patiënten met blaaskanker lijkt tijdens de eerste golf grotendeels ongewijzigd te zijn. Alleen chemotherapie, zowel in de neo-adjuvante setting als bij patiënten met gemetastaseerde ziekte, werd wat minder vaak toegepast in vergelijking met eerdere jaren.

Voorlopige cijfers

Om het totale aantal diagnoses te kunnen vergelijken met de voorgaande jaren zijn alleen pathologisch bevestigde eerste invasieve tumoren meegenomen. De informatie over de diagnose is grotendeels gebaseerd op uitslagen van de pathologielaboratoria die zijn verkregen m.b.v. het Pathologisch-Anatomisch Landelijk Geautomatiseerd Archief (PALGA). Bij een vermoeden op kanker wordt vaak een biopt of een cytologische punctie genomen op basis waarvan de patholoog beoordeelt of er sprake is van kanker. Bij een deel van de kankerpatiënten wordt de diagnose pas gesteld als na een operatieve ingreep tumorweefsel opnieuw door de patholoog wordt beoordeeld. Hierdoor kunnen de diagnoses van de meest recente periode later nog worden bijgesteld. 

Bij 5-10% van de patiënten wordt geen biopt, punctie of operatie gedaan. Deze zogeheten ‘klinische diagnoses’ worden pas later door de ziekenhuizen via DHD aan de Nederlandse Kankerregistratie aangeleverd en daarom zijn deze voor alle onderzochte jaren niet meegenomen in de berekeningen.

Monitoring effecten van latere diagnose

Het is nog niet te zeggen of door de vertraging in diagnostiek kanker vaker in latere stadia wordt gediagnosticeerd. Bij een diagnose in een later stadium van kanker kan een zwaardere behandeling nodig zijn en kan de kans op overleving verminderd zijn. Of de gewijzigde behandelprotocollen, die zijn opgesteld door de beroepsgroepen tijdens de eerste golf, gevolgen hebben voor de uitkomsten is evenmin duidelijk. De gevolgen van de COVID-19-epidemie op het aantal kankerdiagnoses, behandelpatronen en uiteindelijk ook de uitkomsten zal IKNL blijven monitoren, in samenwerking met het PALGA en DHD, in nauwe afstemming met de partners van de landelijke Taskforce Oncologie en de Nederlandse Zorgautoriteit.

Met projectfinanciering van Zonmw worden de effecten op het hele zorgpad voor kanker onderzocht om te komen tot concrete aanbevelingen bij het (re)organiseren van zorg in het project Covid Cancer Care NL. 

• Lees ook de update over kwaliteit van leven en mentaal welbevinden van patiënten met kanker tijdens de coronacrisis. 

Beperken van de impact

IKNL presenteert deze cijfers samen met de Taskforce Oncologie. De partijen die hierin vertegenwoordigd zijn, zetten zich in om samen de impact van de coronacrisis voor patiënten met kanker zoveel mogelijk te beperken. De Taskforce Oncologie wordt gevormd door de Nederlandse Federatie van Kankerpatiëntenorganisaties (NFK), Nederlandse Vereniging van Ziekenhuizen (NVZ), de Nederlandse Federatie van Universitair Medische Centra (NFU), het Nederlands Huisartsen Genootschap (NHG), Platform Oncologie - SONCOS van de Federatie Medisch Specialisten (FMS), het Citrienprogramma ‘Naar regionale oncologienetwerken' en IKNL.

Tijdslijn

• Week 9, donderdag 27 februari: bevestiging 1e patiënt met COVID-19 in Nederland.
• Week 10, zondag 8 maart: 1e week na bevestiging eerste geval COVID-19 in Nederland. Opschaling IC nodig, waardoor prioritering in ziekenhuizen.   
• Week 12, maandag 16 maart: tijdelijke stopzetting bevolkingsonderzoek borstkanker, darmkanker en baarmoederhalskanker door RIVM in opdracht van het ministerie van VWS. 
• Week 14 en 15: Oproep in media om naar huisarts te gaan met klachten, met als eerste 3 april in de Volkskrant en op 10 april een gezamenlijk persbericht van kankerorganisaties. 
• Week 16, vrijdag 17 april, NHG nieuws: geleidelijk hervatten zorg aan niet-coronapatiënten
• Week 20: op maandag 11 mei maakte het RIVM bekend dat de bevolkingsonderzoeken gefaseerd weer op worden gestart. Het bevolkingsonderzoek darmkanker start medio mei als eerste. Het bevolkingsonderzoek borstkanker start medio juni. Het bevolkingsonderzoek baarmoederhalskanker start begin juli weer op. Zie ook de FAQ van het RIVM. 
• Week 20: vanaf maandag11 mei mogen contactberoepen weer aan de slag, waaronder fysiotherapeuten, ergotherapeuten en andere paramedici. Psychologen gaan ook weer vaker patienten live zien ipv via video. Lees meer over mogelijkheden voor ondersteunde zorg op de VerwijsgidsKanker.nl. Oproep zoveel mogelijk thuis te blijven wordt gewijzigd naar blijf thuis bij klachten en vermijd drukte. Samenkomsten tot 10 man toegestaan.
• Week 21: Nieuws over het stap voor stap opstarten reguliere zorg. Nog lang niet alle operatiekamers zijn in gebruik. Poliklinieken worden weer geopend, maar draaien niet op volle kracht. 
• Week 22: Vanaf 2 juni hebben een aantal inloophuizen, met de nodige voorzorgsmaatregelen, hun deuren weer geopend voor mensen die leven met en na kanker. Zie VerwijsgidsKanker.nl.
• Week 42: Het kabinet maakt strengere maatregelen bekend op13 oktober 2020, na een sterke stijging van het aantal covid-besmettingen.
• 26 nov: start van de campagne ‘Kanker wacht niet’ van onder meer NFK.
• 26 nov: Aankondiging dat het bevolkingsonderzoek borstkanker over gaat naar een screeningsinterval van drie jaar.
• 16 dec 2020: start van een nationale lockdown tot en met 15 maart 2021.
• Vanaf april 2021 geleidelijke versoepeling van de lockdown. 
• Vanaf 26 juni 2021 verdere versoepeling.
• Van 10 juli tot 13 augustus extra maatregelen vanwege snelle stijging van aantal besmettingen. 
• Eind september, anderhalve meter afstand houden wordt afgeschaft. 
• 13 nov 2021 anderhalve meter afstand houden wordt weer ingevoerd, werk thuis tenzij het niet anders kan, restricties op bijeenkomsten, tekst persconferentie
• 15 februari 2022 - het advies om thuis niet meer dan 4 mensen te ontvangen vervalt. Het advies om zoveel mogelijk thuis te werken wijzigt in: werk maximaal de helft van de werktijd op kantoor.
• 18 februari 2022 - horeca open tot 1 uur 's nachts
• vanaf 25 februari 2022 - 1,5 meter afstand vervalt, normale openingstijden winkels en horeca

Neem voor vragen contact op met woordvoerder Akke Albada, 06 18 41 86 67