Geografische gebieden
Voor deze atlas is Nederland opgedeeld in gebieden die dezelfde eerste drie cijfers in hun postcode hebben: de zogenaamde 3-cijferige postcodegebieden. Als voorbeeld: de 3-cijferige postcode van postcode 1234AB is 123. Per gebied is berekend of het aantal kankerdiagnoses daar hoger dan, gelijk aan of lager is dan verwacht op basis van het Nederlandse gemiddelde. Daarbij is rekening gehouden met bevolkingsgrootte, leeftijd en geslacht. Dit wordt in de atlas voor 887 3-cijferige postcodegebieden getoond.
Waarom geen wijken of gemeenten?
Per kankerdiagnose staat in de Nederlandse Kankerregistratie (NKR) de postcode van het woonadres van de patiënt ten tijde van de kankerdiagnose geregistreerd. Er is bewust gekozen om gebieden op basis van de postcode in te delen en bijvoorbeeld niet op basis van wijken of gemeenten. De reden hiervoor is dat de ligging en grootte van de postcodegebieden in Nederland over de tijd stabieler zijn gebleven dan die van buurten, wijken of gemeenten. Wijken en gemeenten breiden zich uit of fuseren. Ook postcodes veranderen soms, maar daarbij is makkelijker te achterhalen welke oude postcode onder een nieuw postcodegebied valt. Een tweede argument om postcodegebieden te gebruiken is dat standaardbevolkingsgegevens naar leeftijdsgroep vanaf de jaren ‘90 beschikbaar zijn bij het Centraal Bureau voor de Statistiek. Deze gegevens zijn essentieel omdat het aantal gevallen van kanker in een bepaald gebied altijd wordt gerelateerd aan de omvang van de bevolking (en de verdeling naar leeftijd en geslacht) in dat gebied.
Waarom geen 4-cijferige postcode?
Er is gekozen voor 3-cijferige postcodegebieden en niet voor 4-cijferige postcodegebieden (gebieden met dezelfde 4 cijfers in de postcode), omdat de analyses betrouwbaarder (met grotere aantallen) konden worden uitgevoerd. In een 4-cijferige postcodegebied wonen minder mensen dan het 3-cijferige postcodegebied van diezelfde postcode. Er zijn in Nederland ongeveer 4000 4-cijferige postcodegebieden. De geografische analyse over (veel) kleine gebieden kan alleen uitgevoerd worden bij veel voorkomende kankersoorten. Stel dat er voor een kankersoort 1.000 diagnoses per jaar worden gesteld, dan zullen er op 4-cijfere postcodeniveau veel gebieden zijn waar geen of zo weinig diagnoses zijn, dat er geen betrouwbare schatting gemaakt kan worden van een al dan niet verhoogd/verlaagd aantal. Om te analyseren of het aantal diagnoses hoger of lager is dan verwacht, moeten er voldoende diagnoses gesteld zijn om een betrouwbare schatting te kunnen maken.
Waarom longkanker wel op 4-cijferig postcodeniveau?
We hebben een uitzondering gemaakt voor longkanker. Daarvoor is wél een analyse gedaan op 4-cijferig postcodeniveau. Dit is mogelijk doordat longkanker een van de meest voorkomende kankersoorten in Nederland is en er dus voldoende diagnoses zijn om op 4-cijferig postcodeniveau betrouwbare analyses uit te voeren. Bovendien is longkanker een van de kankersoorten waarbij veel geografische variatie zichtbaar is op 4-cijferig postcodeniveau, die niet zichtbaar is op 3-cijferig postcodeniveau. Voor andere veel voorkomende kankersoorten, zoals borst-, darm-, en prostaatkanker, zijn analyses op 4-cijferige postcodeniveau ook mogelijk. Deze analyses worden echter niet getoond, omdat er niet zoals bij longkanker meer variatie te zien is op 3-cijferig postcodeniveau dan op 4-cijferig postcodeniveau. De patronen blijven hetzelfde en analyse op lager niveau levert dus geen nieuwe relevante informatie op. In de vervolgteksten spreken we vooral over 3-cijferig postcodeniveau. In het geval van longkanker op 4-cijferig postcodeniveau kunt u in dat geval ‘4-cijferig’ postcodeniveau lezen.
Aanpassingen aan de 3-cijferige postcodegebieden
De 3-cijferige postcode-indeling bracht een aantal uitdagingen met zich mee. Meerdere gebieden in Nederland hebben wel dezelfde eerste drie cijfers in hun postcode maar liggen niet direct naast elkaar. Dit geldt bijvoorbeeld voor de postcodes die beginnen met 832. Een deel daarvan ligt in Urk en een ander deel ligt bijna 30 km verderop in de omgeving van Vollenhove en Sint Jansklooster. In de Kankeratlas zijn zulke gebieden opgesplitst en als aparte gebieden geanalyseerd. Zo is het ene gebied genummerd als 832.1 en het andere gebied als 832.2. De gebieden waarvoor dit geldt zijn in het venster (door te klikken op een gebied opent dit venster) van een gebied zichtbaar door .1, .2 of .3 achter de 3-cijferige postcode. Deze .1, .2, of .3 zegt niks over de 4-cijfere postcodes die in het gebied vallen; voor elk 3-cijferig postcodegebied wordt in het venster getoond welke 4-cijferige postcodes in dat gebied vallen.
Een andere uitdaging is dat gemeenten zich in de loop van de tijd uitbreiden of fuseren. Postcodes veranderen daarbij soms ook, waarbij oude postcode onder een nieuw postcodegebied vallen. Dit was bijvoorbeeld het geval voor de gemeenten Heusden en Oss. Hierdoor komen er nieuwe postcodes bij. Omdat we voor deze nieuwe postcodes niet precies de bevolkingsgrootte en aantallen kankerdiagnoses weten, zijn deze gebieden in de analyse samengenomen met alle oude steden en dorpen die onder de nieuwe gemeente vallen. Het gaat daarbij om de volgende 4-cijferige postcodes:
Voor Heusden: 5156, 5157, 5354, 5255, 5255 en 5257 zijn samengevoegd met 5256.
Voor Oss: 5352, 5353, 5355, 5356, 5357, 5358 en 5359 zijn samengevoegd met 5371.
Door te klikken op een gebied opent een venster waarin alle 4-cijferige postcodes worden getoond die in het betreffende 3-cijferige postcodegebied vallen.
Smoothing
In de analyse van de atlas wordt gebruik gemaakt van een proces genaamd ‘smoothing’. De onderliggende methode wordt onder het kopje Statistisch model voor kankerdiagnoses uitgelegd. Kort samengevat wordt er bij de berekening van de Standardised Incidence Ratio (afgekort SIR) rekening gehouden met de data uit de omliggende gebieden om meer zekerheid te scheppen. Daarbij worden in principe alle aangrenzende 3-cijferige postcodegebieden van een gebied meegenomen in de berekening van de SIR van een gebied. Daarnaast wordt ook een ‘2e schil’ van aangrenzende gebieden meegenomen in de berekening. Hiervoor geldt hetzelfde principe als de ‘1e schil’; alle gebieden die grenzen aan de grensgebieden van het 3-cijferige postcodegebied worden meegenomen. Ter illustratie vindt u hieronder figuur 2a waarin met paars (‘1e schil’) en rood (‘2e schil) de grensgebieden voor het 3-cijferige postcodegebied 101 (in roze) in Amsterdam worden weergegeven.
Figuur 2a. Aangrenzende gebieden voor het 3-cijferige postcodegebied 101 in Amsterdam
Voor de eilanden trad er bij deze methode van smoothing een probleem op, aangezien de eilanden geen direct aangrenzende gebieden hebben. Daarnaast had Urk te weinig aangrenzende gebieden ten opzichte van de populatiegrootte. Hierdoor konden we voor deze gebieden geen betrouwbare schattingen maken. Dit is opgelost door de ‘aangrenzende gebieden’ handmatig toe te voegen.
Voor de analyse op 3-cijferig postcodeniveau zijn de eilanden samengenomen, waarbij rekening is gehouden met de populatiegrootte van de verschillende eilanden. Zo is Texel één gebied, en zijn Vlieland, Terschelling, Ameland en Schiermonnikoog in de analyse samengevoegd tot één gebied. Rottumerplaat is samengevoegd met het 3-cijferige postcodegebied 998 in de provincie Groningen. Ter illustratie vindt u hieronder figuur 2b en 2c waarin met paars (‘1e schil’) en rood (‘2e schil) de grensgebieden voor de 3-cijferige postcodegebieden 179 en 888 (in roze) worden weergegeven.
Figuur 2b. Aangrenzende gebieden voor het 3-cijferig postcodegebied 179 Texel
Figuur 2c. Aangrenzende gebieden voor Vlieland, Terschelling, Amerland en Schiermonnikoog (3-cijferig postcodegebied 888)
Voor de analyse op 4-cijferig postcodeniveau zijn de aangrenzende gebieden van het eiland zelf meegenomen, en daarnaast ook het ‘aangrenzende’ 4-cijferige postcodegebied van het naastgelegen eiland. Tevens is ook het gebied van de vertrekhaven van de veerboot naar het eiland aangewezen als aangrenzend gebied. Voor Vlieland (8899) zijn bijvoorbeeld te volgende gebieden aangemerkt als aangrenzend: De Cocksdorp (1795), De Spiker en het Industrieterrein Hermus (8861 en Terschelling West (8881). Ter illustratie vindt u hieronder figuur 2d waarin met paars (‘1e schil’) en rood (‘2e schil) de grensgebieden voor het 4-cijferige postcodegebied 8899 (Vlieland, in roze) worden weergegeven.
Figuur 2d. Aangrenzende gebieden voor Vlieland op 4-cijferig postcodeniveau
Wat zijn de zwarte gebieden met kruisjes op de kaart?
In de atlas ontbreken soms stukjes van de kaart. Deze gebieden worden weergegeven als zwarte gebieden met lichte kruisjes. Dit zijn gebieden waar geen of te weinig mensen wonen om een betrouwbare schatting te maken. Dit is bijvoorbeeld het geval voor de haven van Rotterdam en de Maasvlakte op de kaart met 3-cijferig postcodeniveau. Maar ook op de kaart met 4-cijferig postcodeniveau zie je dat bijvoorbeeld aan de zuidkant van Eindhoven of op Schokland in de Noordoostpolder.