Nieuws over prostaatkanker

De meeste mannen in Nederland met een zeer-laag-risico prostaatkanker worden, in lijn met actuele richtlijnen, behandeld volgens het principe van ‘active surveillance’. Er is echter wel beperkte variatie in behandelkeuzes tussen ziekenhuizen, zo blijkt uit onderzoek van Hanneke Jansen (IKNL) en collega’s met gegevens uit de Nederlandse Kankerregistratie. Een deel van de waargenomen variatie kan verklaard worden op basis van patiënt- en tumoreigenschappen, maar ook ziekenhuisgerelateerde factoren spelen een rol. Dit duidt er op dat er nog verbetering mogelijk is in de klinische praktijk.

Variaties in de primaire behandeling van patiënten met prostaatkanker zijn deels toe te schrijven aan uiteenlopende risicostratificaties en inconsistente aanbevelingen in nationale en internationale richtlijnen. Dat concludeert een groep onderzoekers,  urologen en radiotherapeuten uit Nederland en Finland. Ze vonden onder meer verschillen in het beleid ten aanzien van het actief volgen van patiënten en inzet van brachytherapie en externe radiotherapie. Wat betreft radicale prostatectomie en hormonale therapie zijn de (inter)nationale richtlijnen wel grotendeels consistent. Omdat leeftijd en levensverwachting een grote rol spelen bij de behandelkeuze verdienen deze volgens de onderzoekers een prominentere plaats in klinische richtlijnen.

Het Briganti-nomogram (2012) en het predictiemodel van het Memorial Sloan Kettering Cancer Center (MSKCC) zijn op dit moment de meest betrouwbare modellen om uitzaaiingen naar de lymfeklieren in de bekkenbodem te voorspellen bij patiënten met prostaatkanker. Dat blijkt uit een studie van Tom A. Hueting (Universiteit Twente) en collega’s gepubliceerd in het tijdschrift European Urology Oncology. De onderzoekers wijzen er op dat de geadviseerde drempelwaarden veelal gebaseerd zijn op zogenaamde ‘expert opinions’ zonder duidelijk onderliggend bewijs van de impact van de diverse drempelwaarden. Daarom is op basis van deze studie aanvullend onderzoek gestart naar de optimale risicodrempel voor uitgebreide lymfeklierdissectie in de bekkenbodem.

Oudere patiënten met prostaatkanker hebben aanzienlijk minder kans om een ‘behandeling met curatieve intentie’ te krijgen, zoals radicale prostatectomie of radiotherapie. Dit hangt deels samen met het feit dat deze ouderen vaker gediagnosticeerd worden met een ongunstiger ziektebeeld. Maar ook na correctie voor specifieke ziektekenmerken, risicoprofiel en comorbiditeiten is de kans kleiner dat ouderen met prostaatkanker een behandeling met curatieve intentie krijgen vergeleken met jongere patiënten. Mede daardoor is de relatieve overleving van deze ouderen lager dan van jongere patiënten met prostaatkanker, blijkt uit onderzoek van Robin Vernooij (IKNL) en collega’s.

De eerste resultaten van de landelijke kwaliteitsregistratie ProZIB laten zien dat directe behandeling van patiënten met laag-risico prostaatkanker bij de overgrote meerderheid van de patiënten wordt uitgesteld. Deze patiënten worden, zoals aanbevolen in de richtlijnen, actief gemonitord. De variatie in dit beleid tussen ziekenhuizen is beperkt. ProZIB is in 2015 gestart en zal medio 2019 afgesloten worden. Aanvullend op de basisgegevens uit de Nederlandse Kankerregistratie (NKR) zijn in ProZIB uitgebreide gegevens over diagnostiek, behandeling, ziekte-uitkomsten en door de patiënt ervaren uitkomsten van de zorg verzameld. Door het terugkoppelen van deze informatie naar medisch professionals wordt de zorg rondom prostaatkanker geëvalueerd en verder verbeterd. 

Een online routekaart helpt medisch specialisten de best passende behandeling te kiezen voor prostaatkankerpatiënten. Deze routekaart is beschikbaar als beslisondersteuning op www.Oncoguide.nl en kwam tot stand door de richtlijn prostaatkanker uit te tekenen in beslisbomen. Afgelopen 19 oktober nam de initiatiefnemer hiervan, prof. dr. Theo de Reijke, afscheid als uroloog bij Amsterdam UMC, locatie AMC. Hij benadrukte in zijn afscheidscollege dat de toenemende behandelmogelijkheden voor prostaatkanker leiden tot maatwerk en dat ongewenste variatie van zorg verminderd moet worden.

Door introductie van de PSA-test is het aantal mannen dat wordt gediagnosticeerd en behandeld vanwege prostaatkanker toegenomen, maar veel van deze mannen zouden nooit enige symptomen van prostaatkanker of sterfte als gevolg van deze ziekte hebben ondervonden. Een internationale groep urologen, patiënten, huisartsen en onderzoekers doen daarom in de British Journal of Medicine een voorstel voor een richtlijn met een ‘zwakke aanbeveling’ tégen het aanbieden van PSA-screening in de context van een bevolkingsonderzoek. De aanbeveling is ‘zwak’, omdat er slechts een klein maar onzeker voordeel is van screening op daling van de overlijdenskans door prostaatkanker, waarbij de voordelen niet opwegen tegen de nadelen.

Binnen Prostaatkanker Zorg In Beeld (ProZIB), een initiatief van beroepsverenigingen, patiëntenvereniging en IKNL, is in 2015 gestart met het opzetten van een uitgebreide landelijke kwaliteitsregistratie voor de zorg voor patiënten met prostaatkanker. Het doel van ProZIB is de verschillen binnen de prostaatkankerzorg in Nederland inzichtelijk maken en te onderzoeken welke factoren ten grondslag liggen aan deze variatie. Op basis van de resultaten van ProZIB zal een continue kwaliteitsmonitor voor prostaatkanker worden ingericht.