OECD Kankerprofielen 2025: waar staat Nederland in Europa?

Het profiel van Nederland laat zien: we hebben uitstekende kankerzorg en hoge overlevingskansen, maar ook een van de hoogste kankercijfers in Europa. Stijgende zorgkosten, hardnekkige gezondheidsverschillen en zorgwekkende trends in leefstijl vragen om doordacht en langdurig effectief beleid.

“Betrouwbare data en analyses zijn essentieel om landen te helpen bepalen waar ze staan in de bestrijding van kanker en om te kunnen investeren in effectieve en efficiënte maatregelen,” aldus Gijs Geleijnse, co-voorzitter van het European Network of Cancer Registries (ENCR).

Aantal nieuwe diagnoses in Nederland hoog

De Country profiles zijn gebaseerd op gegevens tot en met 2022. In dat jaar had Nederland een van de hoogste kankerincidenties en -sterftecijfers van de EU. Voor mannen bedroeg het aantal nieuwe diagnoses, gestandaardiseerd voor leeftijd en bevolkingsopbouw, 710 per 100.000 inwoners; voor vrouwen 589 — vooral bij vrouwen ver boven het EU-gemiddelde (684 voor mannen, 488 voor vrouwen per 100.000).

Dat kanker relatief vaak voorkomt in Nederland heeft verschillende oorzaken. Enerzijds vergrijst de bevolking: er zijn steeds meer ouderen, en zij worden ook ouder. Anderzijds overlijden minder mensen aan hart- en vaatziekten dankzij betere behandelingen, waardoor andere doodsoorzaken, zoals kanker, relatief vaker zichtbaar worden. Zorgwekkend is verder dat longkanker bij vrouwen, vooral veroorzaakt door rookgedrag in het verleden, in Nederland veel vaker voorkomt dan gemiddeld in Europa.

Sterfte aan kanker hoog

Veel kankerdiagnoses betekent ook dat relatief veel mensen aan kanker overlijden. In Nederland stierven 256 mensen per 100.000 inwoners aan kanker, tegen het EU-gemiddelde van 235 per 100.000. Longkanker is verantwoordelijk voor zeker 20% van de kankersterfte. Toch moet dat hoge sterftecijfer in perspectief worden geplaatst. Nederland heeft uitstekende cardiovasculaire zorg, waardoor minder mensen overlijden aan hart- en vaatziekten dan in veel andere landen. Daardoor komt kanker relatief prominenter naar voren als doodsoorzaak. De kankersterfte is wel flink gedaald in de periode 2011-2021 en in een sneller tempo dan in andere EU-landen, vooral door betere diagnostiek en nieuwe behandelingen.

Goede kankerzorg

Nederland behoort tot de best presterende landen in Europa als het gaat om kankerzorg. Dat is mede te danken aan gespecialiseerde oncologienetwerken, een sterke infrastructuur en brede toegang tot behandelingen. De 5-jaars overleving is voor alle vijf onderzochte kankersoorten verbeterd en daarmee behoren we tot de best presterende landen.

Toch is de vooruitblik zorgwekkend

• Kanker verlaagt de levensverwachting in Nederland met 2,5 jaar, tegenover 1,9 jaar gemiddeld in de EU.
• Het aandeel van de zorguitgaven dat naar kanker gaat, zal volgens de berekeningen van de OECD tussen 2023–2050 oplopen tot 2,5%, tegenover een EU-gemiddelde van 1,9%.
• Ook de psychologische belasting neemt toe; patiënten met of na kanker kampen vaker met angst voor terugkeer van de ziekte, vermoeidheid en gevoelens van depressie.

Kosten stijgen sneller dan elders

In 2022 gaf Nederland 4.530 euro per hoofd van de bevolking uit aan zorg. 

Tegelijkertijd is er nog veel te winnen: te voorkomen sterfte en verloren levensjaren door kanker blijven aanzienlijk — en bieden kansen voor kostenbesparende preventie en vroege opsporing.

Preventie: goede basis, maar zorgpunten blijven

Nederland doet het relatief goed op verschillende gedragsgerelateerde risicofactoren:

• Dagelijks roken en alcoholgebruik liggen onder het EU-gemiddelde.
• HPV-vaccinatiegraad is licht boven gemiddeld.

Toch blijven er grote zorgen:

• Overgewicht bij vrouwen met een lage opleiding is opvallend hoog: meer dan 70% is te zwaar, tegenover 46% van hoogopgeleide vrouwen.
• Roken en vapen onder jongeren nemen weer toe. In de leeftijdsgroep 11–15 jaar scoort Nederland boven het EU-gemiddelde op roken, dronkenschap en overgewicht.
• Een bijzonder zorgwekkende trend is het blijvend hoge aantal longkankergevallen onder vrouwen. Dit is een verlaat gevolg van verhoogd rookgedrag onder vrouwen in de vorige eeuw — mede als uiting van emancipatie.

Er blijft een enorm potentieel voor tabakspreventie. Recente berekeningen door IKNL laten zien dat een rookvrije generatie 120.000 kankerdiagnoses kan voorkomen in de komende 30 jaar , waaronder 90.000 gevallen van longkanker.

Vroege opsporing: deelname daalt, ongelijkheid groeit

Nederland heeft goed georganiseerde bevolkingsonderzoeken voor borst-, baarmoederhals- en darmkanker. Toch is de deelname aan deze programma’s in de afgelopen jaren gedaald:

• Deelname bevolkingsonderzoek borstkanker: -9 procentpunten.
• Deelname baarmoederhalskankerscreening: -19 procentpunten.

Vooral mensen met een migratieachtergrond of lagere sociaaleconomische positie nemen minder deel. Dit ondermijnt het effect van bevolkingsonderzoeken. Nederland investeert al in acties om specifieke doelgroepen beter te bereiken, maar meer is nodig, zoals innovaties als zelfafname en gepersonaliseerde uitnodigingen.

Uitdagingen voor de lange termijn: meer overlevers, maar ook meer ongelijkheid

In Nederland is het aantal mensen dat leeft met en na kanker een van de hoogste in Europa, deels dankzij goede zorg en langere overleving. Maar daarmee nemen ook de uitdagingen toe:

• Meer mentale gezondheidsproblemen: leven met en na kanker heeft grote invloed op de kwaliteit van leven.
• Hobbels bij werkhervatting en re-integratie.
• Druk op huisartsenzorg en ondersteunende diensten.

Sociaaleconomische verschillen

Mensen met een lagere sociaaleconomische positie zijn slechter af: ze krijgen vaker kanker, en overlijden vaker en sneller aan kanker ten gevolge van ongunstiger leefgewoonten en daardoor vaker optreden van bijkomende ziekten die de behandeling van kanker lastiger maken. Zo ligt de vijfjaarsoverleving bij mensen met een laag inkomen 10% lager dan bij mensen met een hoog inkomen. Dit is overigens een trend die voor veel Europese landen geldt.

Conclusie

Het kankerprofiel geeft duidelijke inzichten: Nederland combineert topzorg met een van de zwaarste kankerlasten van Europa. Hoewel de behandeling vooruitgaat, hangt de toekomst af van:

1. Meer en gerichtere preventie, vooral bij jongeren en kwetsbare groepen.
2. Aanpak van gezondheidsverschillen, in risico en toegang tot zorg.
3. Aandacht voor vroege opsporing met specifieke op de doelgroep gerichte aanpak.
4. Structurele ondersteuning voor overlevers, mentaal, sociaal en economisch.

Kanker wordt voor steeds meer mensen een chronische aandoening. Dat vraagt om een strategie die meebeweegt. De Nederlandse Kanker Agenda biedt een solide basis: 20 doelen voor gerichte aanpak, gebaseerd op datagedreven inzichten.

De European Cancer Country Profiles zijn hier te vinden