Monitor oncologische zorg
Tot eind 2022 monitorde IKNL maandelijkse updates van het aantal diagnoses kanker in Nederland, het betreft hier de pathologisch bevestigde diagnoses. In tegenstelling tot in 2020 zagen we in 2021 geen negatief effect van de corona-epidemie op het aantal nieuwe kankerdiagnoses. Het aantal diagnoses is gestegen in lijn met de gebruikelijke stijging van ongeveer 2% per jaar door de toenemende vergrijzing en de bevolkingsgroei. Ook tonen we het landelijk aantal behandelingen per maand op basis van de LBZ-data van DHD. Voor medisch specialisten en ziekenhuismedewerkers zijn deze data over diagnoses en behandelingen ook toegankelijk per ziekenhuis en regio, met inlog via de lokaal beheerder, contacteer de DHD-servicedesk of schrijf u in voor een online demo.
In bovenstaande grafieken wordt het aantal nieuwe kankerpatiënten per maand in 2020, 2021 en 2022 vergeleken met de periode 2017-2019. Basaalcelcarcinomen (BCC) en plaveiselcelcarcinomen (PCC) van de huid komen erg veel voor en zijn vrijwel nooit levensbedreigend, daarom zijn deze niet opgeteld bij het totaal van kankerpatiënten.
Behandelingen
In verband met de COVID-19-uitbraak hebben wetenschappelijke verenigingen voorjaar 2020 de behandelprotocollen voor kankerpatiënten aangepast, zowel om de risico’s op COVID-19-besmetting voor patiënten zo laag mogelijk te houden als om de meest noodzakelijke zorg te prioriteren. In lijn met het gedaalde aantal diagnoses is het aantal operatieve ingrepen bij kanker in het voorjaar 2020 gedaald. Zie bovenstaande grafiek met gegevens van DHD. Vanaf week 12 (eind maart) waren er de helft minder operatieve verrichtingen vergeleken met het gemiddelde van week 2 t/m 11. De daling in het aantal kankergerelateerde operaties was aanvankelijk dus groter dan de daling van het aantal diagnoses, waarschijnlijk doordat operatieve ingrepen werden uitgesteld. Over het gehele jaar genomen was de daling van het aantal operatieve ingrepen echter ongeveer in lijn met de daling van het aantal tumoren dat voor een operatie in aanmerking komt. Er was dus wel uitstel van operaties, maar geen afstel.
Het aantal systemische behandelingen (hormoontherapie, immunotherapie, chemotherapie) is nauwelijks veranderd en laat een vrij stabiel beeld zien. Het kan zijn dat op basis van de aangepaste protocollen de dosering of het aantal giften/fracties of kuren van chemotherapie, immunotherapie, hormoontherapie en radiotherapie anders is geweest dan in de periode voor de coronacrisis.
Lees ook de eerdere update over behandelingen in 2020 van DHD en IKNL.
Voor een aantal tumorsoorten is de impact van de COVID-19-uitbraak op behandelingen beschreven:
Om de druk op de zorg te ontlasten hebben de Nederlandse Vereniging voor Medische Oncologie, de Nederlandse Vereniging voor Chirurgische Oncologie en de Nederlandse vereniging voor Radiotherapie en Oncologie begin 2020 alternatieve behandelstrategieën voor borstkanker opgezet, die vanaf week 12 hun intrede deden. Een analyse van de borstkankerzorg in de eerste coronagolf laat zien dat die strategieën zijn opgevolgd, er vond een verschuiving van behandelingen plaats. Patiënten werden vaker behandeld met neo-adjuvante hormoontherapie, een therapievorm die wordt ingezet om de tumor voor een operatie te verkleinen en eventuele uitzaaiingen te elimineren. Chirurgische ingrepen konden daardoor later worden uitgevoerd. Lees meer.
De behandeling van patiënten met blaaskanker lijkt tijdens de eerste golf grotendeels ongewijzigd te zijn. Alleen chemotherapie, zowel in de neo-adjuvante setting als bij patiënten met gemetastaseerde ziekte, werd wat minder vaak toegepast in vergelijking met eerdere jaren. Lees meer.
In de onderzoeksperiode (week 2-26 van 2020) werd slechts een klein aantal veranderingen in de darmkankerzorg aangetoond, ten gevolge van een hoger percentage symptomatische patiënten tijdens de COVID-19-pandemie. Verklaringen voor dit hogere percentage symptomatische patiënten zijn ten eerste de tijdelijke stopzetting van het bevolkingsonderzoek naar darmkanker tijdens de COVID-19-pandemie, en ten tweede de aanbeveling door de Nederlandse autoriteiten om alleen met ernstige klachten naar de huisarts te gaan. Lees meer.
Stadiumverdeling: daling in laag stadium
De gegevens over het stadium bij diagnose geven geen aanwijzingen dat er in 2020 door eventueel uitstel van de diagnose meer patiënten bij diagnose uitzaaiingen hadden. Gevreesd werd dat de daling van het aantal kankerdiagnoses in het voorjaar van 2020 zou leiden tot een latere diagnose met een ongunstiger stadium (d.w.z. dat de ziekte zich verder uitgebreid in de lymfeklieren of uitgezaaid heeft naar andere delen van het lichaam). De daling van het aantal diagnoses in het voorjaar van 2020 was het grootst bij patiënten zonder uitzaaiingen. Ook het aantal nieuwe diagnoses met uitzaaiingen in lymfeklieren daalde, maar minder dan het aantal patiënten met helemaal geen uitzaaiingen. Het aantal patiënten met uitzaaiingen in andere organen (dit zijn de patiënten die de grootste kans hebben om aan de ziekte te overlijden) was in 2020 vrijwel gelijk aan het gemiddelde van 2018/2019.
Hoewel er op populatieniveau geen stijging te zien is, valt niet uit te sluiten dat een latere diagnose bij een relatief klein aantal patiënten wel ernstige gevolgen kan hebben gehad. Ook kunnen we niet uitsluiten dat een ongunstig effect van de COVID-19-epidemie met vertraging zal optreden en pas in 2021 of later zichtbaar zal worden. Stadiumgegevens over 2021 zijn nu nog niet compleet voor alle tumorsoorten en daardoor niet opgenomen in dit bericht. IKNL zal dit de komende jaren blijven monitoren en de verschillen die zijn gevonden tussen de verschillende soorten kanker nader onderzoeken samen met de zorgverleners.
Lees meer over:
- borstkanker en het stadium van diagnose
- darmkanker en stadium van diagnose
- longkanker en stadium van diagnose
- mondholtekanker, strottenhoofdkanker en stadium van diagnose
Monitor Oncologische Zorg voor ziekenhuizen
Ziekenhuizen kunnen gebruikmaken van de Monitor Oncologische Zorg van IKNL en DHD. In de online omgeving kunnen ziekenhuizen de kankerdiagnoses en behandelingen in het eigen ziekenhuis vergelijken met regionale en landelijke gemiddelden. In elk ziekenhuis is een lokaal beheerder aangesteld die u toegang kan geven tot de monitor. De DHD-servicedesk (info@dhd.nl) vertelt u graag wie uw lokaal beheerder is. Met uw inloggegevens logt u vervolgens in op https://monitoroncologie.dhd.nl.
Voorlopige cijfers
Om het totale aantal diagnoses te kunnen vergelijken met de voorgaande jaren zijn alleen pathologisch bevestigde eerste invasieve tumoren meegenomen. De informatie over de diagnose is grotendeels gebaseerd op uitslagen van de pathologielaboratoria die zijn verkregen m.b.v. het Pathologisch-Anatomisch Landelijk Geautomatiseerd Archief (PALGA). Bij een vermoeden op kanker wordt vaak een biopt of een cytologische punctie genomen op basis waarvan de patholoog beoordeelt of er sprake is van kanker. Bij een deel van de kankerpatiënten wordt de diagnose pas gesteld als na een operatieve ingreep 
tumorweefsel opnieuw door de patholoog wordt beoordeeld. Hierdoor kunnen de diagnoses van de meest recente periode later nog worden bijgesteld.
Bij 5-10% van de patiënten wordt geen biopt, punctie of operatie gedaan. Deze zogeheten ‘klinische diagnoses’ worden pas later door de ziekenhuizen via DHD aan de Nederlandse Kankerregistratie aangeleverd en daarom zijn deze voor alle onderzochte jaren niet meegenomen in de berekeningen.
Monitoring effecten van latere diagnose
De gevolgen van de COVID-19-epidemie op het aantal kankerdiagnoses, behandelpatronen en uiteindelijk ook de uitkomsten zal IKNL blijven monitoren, in samenwerking met het PALGA en DHD, in nauwe afstemming met de partners van de landelijke Taskforce Oncologie. De partijen die hierin vertegenwoordigd zijn, zetten zich in om samen de impact van de coronacrisis voor patiënten met kanker zoveel mogelijk te beperken. De Taskforce Oncologie wordt gevormd door de Nederlandse Federatie van Kankerpatiëntenorganisaties (NFK), Nederlandse Vereniging van Ziekenhuizen (NVZ), de Nederlandse Federatie van Universitair Medische Centra (NFU), het Nederlands Huisartsen Genootschap (NHG), Platform Oncologie - SONCOS van de Federatie Medisch Specialisten (FMS), het Citrienprogramma ‘Naar regionale oncologienetwerken', V&VN oncologie en IKNL.
Met projectfinanciering van Zonmw worden de effecten op het hele zorgpad voor kanker onderzocht om te komen tot concrete aanbevelingen bij het (re)organiseren van zorg in het project Covid Cancer Care NL.
- Lees ook de update over kwaliteit van leven en mentaal welbevinden van patiënten met kanker tijdens de coronacrisis.
Neem voor vragen contact op met woordvoerder Akke Albada, 06 18 41 86 67
Vaccinatie tegen COVID geeft bij patiënten met kanker dezelfde afweerreactie en is veilig
COVID-vaccinatie geeft patiënten die worden behandeld voor een solide tumor met chemo- en/of immunotherapie een goede afweerreactie. De bijwerkingen van de vaccinatie zijn bij hen niet ernstiger dan bij een controlegroep. Dit hadden onderzoekers al snel aangetoond na het begin van hun onderzoek Vaccination against cOvid In CancEr oftewel VOICE. Dit bemoedigende resultaat is nu bevestigd in een follow-up. IKNL speelt een grote rol bij de uitvoering van VOICE.
lees verderCOVID-19 en kanker: terugblik op de pandemie
Tussen september 2020 en februari 2023 werden binnen het COVID-19 programma van ZonMW en het landelijke project 'COVID en kanker in Nederland' tientallen studies verricht om het effect van de pandemie op de oncologische zorg in kaart te brengen én hiervan te leren. Op een speciale themapagina delen we de belangrijkste resultaten.
lees verderDuizenden gemiste huidkankerdiagnosen door de lockdowns – wat zijn de gevolgen?
De lockdowns zorgden voor duizenden uitgestelde huidkankerdiagnosen in 2020. Vooralsnog lijkt deze uitgestelde zorg weinig effect op de tumordikte en het tumorstadium te hebben gehad. Dat concluderen epidemioloog Marieke Louwman (IKNL) en dermatoloog Marlies Wakkee (Erasmus MC) na analyse van data uit de Nederlandse Kankerregistratie en PALGA-databank. Zij vertellen over hun recent gepubliceerde bevindingen.
lees verderAnalyse cijfers coronapandemie: diagnoses darmkanker snel weer op niveau na herstart bevolkingsonderzoek
Gedurende de eerste coronagolf daalde de darmkankerincidentie sterk, wat vooral toe te schrijven is aan het stopzetten van het bevolkingsonderzoek darmkanker. Na herstart van het bevolkingsonderzoek nam de darmkankerincidentie echter weer snel toe, mede door het opschroeven van de coloscopiecapaciteit. Dat blijkt uit onderzoek van het Covid Cancer NL consortium, dat gepubliceerd is in het European Journal of Cancer.
lees verderCovid-19 en kanker update december
In 2021 zagen we geen negatief effect van de coronaepidemie op het aantal nieuwe kankerdiagnoses. Het aantal diagnoses is gestegen in lijn met de gebruikelijke stijging van ongeveer 2% per jaar door de toenemende vergrijzing en de bevolkingsgroei. Daarnaast was er waarschijnlijk een inhaaleffect van diagnoses die in 2020 niet waren gesteld. De beschikbare stadiumgegevens van tumoren waarvan de diagnoses gesteld zijn in 2020 laten geen significante verschuiving zien naar hogere stadia van kanker bij diagnose. Bij de cijfers over behandelingen zien we dat de maatregelen en adviezen vanuit de wetenschappelijke verenigingen veelal zijn opgevolgd.
lees verderVaccinatie tegen coronavirus werkt goed tijdens behandeling van solide tumoren
De meeste patiënten met een tumor in een orgaan of weefsel waarvoor ze een behandeling krijgen met immuuntherapie en/of chemotherapie, hebben een goede respons op het coronavaccin. Een onderzoek hiernaar, uitgevoerd door UMC Groningen, Erasmus MC in Rotterdam en Antoni van Leeuwenhoek in Amsterdam, in samenwerking met het RIVM en het Integraal Kankercentrum Nederland, laat zien dat vaccinatie van deze patiënten veilig en meestal effectief is. De resultaten van dit onderzoek zijn op 20 september gepresenteerd op het congres van de European Society of Medical Oncology en worden gepubliceerd in het medische tijdschrift The Lancet Oncology.
lees verderCOVID-19-maatregelen geen significante impact op welzijn van nabestaanden
Uit recent onderzoek in Palliative Medicine blijkt dat de COVID-19-pandemie tot op heden geen significante impact heeft op de kwaliteit van leven van nabestaanden van patiënten met gevorderde kanker. IKNL-onderzoeker Laurien Ham en haar team vergeleken hiervoor kwaliteit van leven data van nabestaanden van vóór de pandemie met data tijdens de pandemie. Het team benadrukt dat ondersteuning van nabestaanden wel noodzakelijk blijft en dat vervolgonderzoek naar langetermijngevolgen nodig is.
lees verderImpact van de covid-19-uitbraak op de blaaskankerzorg
De covid-19-uitbraak in 2020 heeft in Nederland geleid tot een afname in aantal blaaskanker diagnoses met als ‘dieptepunt’ bijna 30% minder diagnoses in mei 2020. Deze afname in diagnoses is het sterkst onder ouderen en betreft vaker niet-invasieve tumoren. De behandeling van patiënten met blaaskanker lijkt tijdens de eerste golf grotendeels ongewijzigd te zijn. Alleen chemotherapie, zowel in de neo-adjuvante setting als bij patiënten met gemetastaseerde ziekte, werd wat minder vaak toegepast in vergelijking met eerdere jaren.
lees verder