Herziene richtlijn Slaapproblemen in de laatste levensfase gepubliceerd

Het ervaren van slaapproblemen in de laatste levensfase komt helaas vaak voor en heeft een grote impact op de kwaliteit van leven. Dit is een van de redenen waarom is besloten de bestaande richtlijn uit 2008 te herzien. Daarnaast sluit deze herziene richtlijn aan op bestaande richtlijnen van NHG, V&VN, Verenso en andere richtlijnen waarin slaapproblemen aan de orde komen en die zijn toegespitst op specifieke doelgroepen. 

Wat wordt verstaan onder slaapproblemen?

De werkgroep heeft ‘slaapprobleem’ gedefinieerd als dat wat de patiënt aangeeft als slaapprobleem. De richtlijn besteedt daarbij voornamelijk aandacht aan slapeloosheid. Literatuuronderzoek laat zien dat slapeloosheid in de palliatieve fase aanmerkelijk vaker voorkomt dan bij de algemene bevolking. Gemiddeld was de prevalentie hoger bij patiënten met kanker vergeleken met patiënten met andere aandoeningen.

Wijzigingen

De meest in het oog springende wijzigingen ten opzichte van de vorige richtlijn over slaapproblemen zijn:

• De herziene richtlijn is evidence-based.
• De richtlijn focust zich specifiek op de levensverwachting korter dan 3 maanden inclusief de stervensfase in plaats van op de hele palliatieve fase.
• In de richtlijn staan uitgebreide aanbevelingen voor behandeling van oorzaken van slaapproblemen, waarbij aandacht is voor somatische factoren inclusief middelengebruik, psychische factoren, existentiële factoren en externe factoren.
• Er zijn aanpassingen gedaan in medicatieadviezen en doseringen.
• Toegevoegd is een advies wanneer je de effectiviteit van de behandeling evalueert.

Belangrijkste aanbevelingen

Voor patiënten en ook de naasten kan het helpend zijn te weten dat slaapproblemen in de palliatieve fase vaak voorkomen en dat het goed is dit met de zorgverlener te bespreken om te kijken of er iets aan te doen is. Het is belangrijk om als zorgprofessional aandacht te hebben voor slaapproblemen in de palliatieve fase en hier actief naar te vragen.

Andere aanbevelingen voor zorgprofessionals zijn:

• Er wordt eerst geprobeerd de slaapproblemen psychosociaal te behandelen en de oorzaak ervan aan te pakken.
• In de laatste drie levensmaanden is het advies om elementen uit de cognitieve gedragstherapie aan te bieden, zoals die rond slaap-hygiëne, stimulus controle, ontspanningsoefeningen en slaaprestrictie. Dit in plaats van de hele cognitieve gedragstherapie bij slapeloosheid.
• Bij existentieel lijden wordt aanbevolen om te overwegen om geestelijke verzorging in te schakelen.
• Behandeling met medicijnen is tweede keus. Heb aandacht voor medicatie die geschikt is als een patiënt het belangrijk vindt om heldere momenten te hebben. 
• In de richtlijn wordt expliciete aandacht besteed aan de plek van midazolam en aan alternatieve toedieningsvormen als het toedienen van medicatie via de mond niet mogelijk is.
• In de richtlijn wordt het belang van aandacht voor de naasten benadrukt.

Meer informatie

De herziene richtlijn Slaapproblemen in de laatste levensfase is te vinden op Pallialine. In de app PalliArts, die gratis te downloaden is voor Android en iOS, is een samenvatting van de richtlijn te vinden, net als in de webshop van IKNL. Een beslisboom voor zorgprofessionals staat op PalliaGuide. Meer informatie over slaapproblemen in de palliatieve fase en ondersteunende middelen zijn te vinden op de themapagina over slaapproblemen op Palliaweb. Patiëntinformatie over dit onderwerp is te vinden op de website overpalliatievezorg.nl.