Grootste wereldwijde studie tot dusver toont kloof in kankeroverleving

De CONCORD-2-studie, de meest uitgebreide, internationale vergelijking van kankeroverlevenden tot op heden toont aan dat er zeer grote verschillen zijn tussen landen wat betreft de overleving van patiënten met kanker. De studie werd uitgevoerd in landen die tweederde van de wereldbevolking omvatten. De gegevens werden verkregen via de kankerregistraties. IKNL nam deel aan dit project en stelde gegevens uit de Nederlandse Kankerregistratie beschikbaar.

Bijna 26 miljoen patiënten 
In de studie, gepubliceerd op 26 november in The Lancet, wordt de 5-jaarsoverleving beschreven van 25,7 miljoen volwassen kankerpatiënten gediagnosticeerd voor de tien meest voorkomende vormen van kanker. Daarnaast worden de resultaten genoemd van de behandeling van 75.000 kinderen met acute lymfatische leukemie. De patiëntengegevens stammen uit de periode 1995 en 2009 en werden verzameld met behulp van individuele patiëntgegevens afkomstig van 279 kankerregistraties in 67 landen.

Tekortkomingen zorg
De onderzoekers vonden, zelfs na correctie voor verschillen tussen landen en regio's, overlijdensrisico door andere oorzaken, leeftijd, geslacht, ras en tijdsverloop, zeer grote verschillen tussen de diverse landen wat betreft overlevingskansen voor diverse kankersoorten. Met name de grote kloof in 5-jaarsoverleving bij kinderen met acute lymfatische leukemie, de meest voorkomende vorm van kanker bij kinderen, was opmerkelijk.

De 5-jaarsoverleving van kinderen varieerde van 16-50% overlevenden 5 jaar na diagnose in Jordanië, Lesotho, Tunesië (centraal), Indonesië (Jakarta), en Mongolië tot meer dan 90% in Canada, Oostenrijk, België, Duitsland en Noorwegen. Deze grote verschillen duiden volgens de onderzoekers op belangrijke tekortkomingen in de zorg bij deze grotendeels geneesbare ziekte. 

Lever- of longkanker: slechtste prognose
Uit de studie blijkt verder dat patiënten met lever- of longkanker de slechtste prognose hebben van de tien onderzochte vormen van kanker. De 5-jaarsoverleving was minder dan 20% in zowel ontwikkelde als in ontwikkelingslanden. Dit duidt er op dat de meeste patiënten nog steeds te laat naar hun arts gaan voor een effectieve behandeling.  

Hoewel de 5-jaarsoverleving voor longkanker toenam met maximaal 10% in China, Israël, Japan en Korea, en daarnaast kleinere stijgingen werden waargenomen in Colombia, Noord-Amerika en 17 Europese landen, blijven de overlevingskansen van longkanker erg slecht (minder dan 10%) in sommige delen van Europa, waaronder het Verenigd Koninkrijk.

Borstkanker en colorectale kanker
De 5-jaarsoverleving van patiënten met borstkanker of colorectale kanker nam toe in de meeste ontwikkelde landen en in Zuid-Amerika (Brazilië, Colombia en Ecuador). In Nederland nam de 5-jaarsoverleving voor borstkanker bijvoorbeeld toe van 80% ('95-'99), naar 83% (‘00-'04) respectievelijk 85% tussen 2005 en 2009. Deze trends zijn waarschijnlijk het gevolg van vroege diagnose en betere behandelingen, zoals preoperatieve radiotherapie en total mesorectum excisie (TME) bij endeldarmkanker in onder meer Canada, USA, Scandinavische landen en Nederland.

De hoogste overleving voor deze tumoren werden gesignaleerd in Israël en Ecuador (68% of hoger voor dikkedarmkanker); Qatar, Cyprus en IJsland (70% of meer voor endeldarmkanker); en in Australië, Brazilië, Canada, Cyprus, Israël, Japan, VS en een aantal Europese landen, waaronder Nederland (85% of meer voor borstkanker).  

Mongolië had veruit de laagste overleving voor alle drie hierboven genoemde kankersoorten. Binnen Europa heeft IJsland de hoogste overleving voor dikkedarmkanker en endeldarmkanker met een 5-jaarsoverleving van respectievelijk 65 en 77% in de periode 2005 - 2009, terwijl Frankrijk en Finland de hoogste niveaus hebben voor de overleving van borstkanker (87%). Patiënten in Rusland hebben de laagste overleving voor alle drie kankers.

Maagkanker: leren van expertise
De overleving van maagkanker is hoger in Zuidoost-Azië (Japan 54%; Korea 58%, Taiwan 36%) dan in andere regio's. Dit is volgens de onderzoekers waarschijnlijk toe te schrijven aan intensieve diagnostiek, vroeg stadium bij diagnose en radicale chirurgie. Deze resultaten suggereren dat er belangrijke lessen kunnen worden getrokken uit de zorgverlening in deze landen met betrekking tot diagnose en behandeling. Binnen Europa lag de 5-jaarsoverleving in Denemarken, Malta, Polen en het Verenigd Koninkrijk (18 tot 19%) lager dan in de meeste, andere Europese landen.

Baarmoederhals- en eierstokkanker: geringe verbetering
Ten aanzien van baarmoederhals- en eierstokkanker blijkt dat er bijzonder grote verschillen zijn in de overleving en dat de algehele verbetering gering is geweest. De 5-jaarsoverleving voor baarmoederhalskanker varieerde bijvoorbeeld van meer dan 70% in Mauritius, Korea, Taiwan, IJsland en Noorwegen tot minder dan 40% in Libië. Binnen Europa lag de overleving van baarmoederhalskanker op 60% of minder in het Verenigd Koninkrijk, Frankrijk, Ierland, Letland en vier Oost-Europese landen (Bulgarije, Polen, Rusland en Slowakije). In deze landen werden zeer weinig verbetering gezien gedurende de afgelopen 15 jaar.

Meeste verschillen beïnvloedbaar
Volgens hoofdauteur dr. Claudia Allemani (hoofddocent Cancer Epidemiology aan de London School of Hygiene & Tropical Medicine) tonen deze bevindingen aan dat kanker in sommige landen veel dodelijker is dan in andere. "Zo'n dramatische kloof in overlevingskansen zou er de 21e eeuw niet meer mogen zijn. De meerderheid van de gevonden verschillen in overleving is waarschijnlijk het gevolg van factoren die beïnvloed kunnen worden, zoals de beschikbaarheid en de kwaliteit van diagnostiek en behandeling." 

De bevindingen in deze studie kunnen volgens haar ook worden gebruikt om te evalueren in welke mate investeringen in de gezondheidszorg bijdragen aan het verbeteren van de effectiviteit van deze zorg. "We verwachten dat deze uitkomsten fungeren als een stimulans voor politici om het gezondheidsbeleid te verbeteren en te investeren in de gezondheidszorg." 

Belang hoogwaardige kankerregistratie 
Linda Harlan en Joan Warren (National Cancer Institute, Bethesda, Maryland) schrijven in een begeleidend commentaar over het belang van een uitgebreide, hoogwaardige kankerregistratie om bewijs te verzamelen voor de effectiviteit van kankerzorgprogramma's in de afzonderlijke landen. "Gelet op de waarde van deze databronnen zou men niet verwachten dat hun voortbestaan in gevaar is. (..) Er is toenemende bezorgdheid over allerlei juridische wet- en regelgeving en bescherming van de persoonlijke levenssfeer die de registratie van kankerpatiënten zou kunnen beperken en de toegang tot deze gegevens belemmert voor bonafide kankeronderzoek."

"De data die door onderzoekers voor studies worden gebruikt, zijn ontdaan van persoonlijke identificatiekenmerken en worden zo breed mogelijk gerapporteerd met in achtneming van bescherming van de identiteit en vertrouwelijkheid van de patiënt. Wat precies gewonnen kan worden door de toegang van onderzoekers tot deze gegevens te beperken, is niet duidelijk. Het verlies voor de samenleving is echter veel duidelijker."

• Claudia Allemani, Hannah K Weir, Helena Carreira, Rhea Harewood, Devon Spika, Xiao-Si Wang, Finian Bannon, Jane V Ahn, Christopher J Johnson, Audrey Bonaventure, Rafael Marcos-Gragera, Charles Stiller, Prof Gulnar Azevedo e Silva, Wan-Qing Chen, Prof Olufemi J Ogunbiyi, Bernard Rachet, Matthew J Soeberg, Hui You, Tomohiro Matsuda, Prof Magdalena Bielska-Lasota, Hans Storm, Prof Thomas C Tucker, Prof Michel P Coleman en de CONCORD Working Group. The Lancet: ‘Global surveillance of cancer survival 1995-2009: analysis of individual data for 25 676 887 patients from 279 population-based registries in 67 countries (CONCORD-2)'.