Schone-lei-regeling overlijdensrisicoverzekering: ‘Ex-patiënt kan echt verder met leven’

‘Ik heb aan den lijve ondervonden hoe beperkend het kan zijn, net als veel anderen in mijn omgeving,’ vertelt Dennis de Graaf. Hij legt uit: ‘Alles verandert nu eenmaal ontzettend als je kanker krijgt.’ De Graaf werd gediagnosticeerd met een kwaadaardige hersentumor toen hij 30 was; de tumor drukte tegen zijn hersenstam aan. Eerder leefde hij een druk leven, waarbij hij de hele wereld rondvloog, maar dat kwam volledig stil te staan. De Graaf is nu ambassadeur voor het AYA ‘Jong & Kanker’ Zorgnetwerk, waarbij hij zich inzet voor verbetering van beleid en zorg voor andere jongvolwassenen met en na kanker.

‘Ik behoor bij de 0,3% die zo’n tumor overleeft zonder er een handicap aan over te houden. Een medisch wonder dus,’ vertelt de Graaf. Hij is nu vijf jaar schoon verklaard en heeft na een heftig revalidatietraject de draad weer op kunnen pakken. Hij ondervindt echter nog steeds gevolgen van zijn ziekte. ‘Tweeënhalf jaar na mijn schoonverklaring heeft mijn behandelend arts in mijn dossier geschreven dat er geen risico was op recidieven en dat ik voor een verzekeraar een even groot risico ben als de gemiddelde Nederlander. Maar ondanks dat zien verzekeraars mij nog steeds als kankerpatiënt, als een risico.’

‘Als je een hypotheek wilt aanvragen, heb je vaak een overlijdensrisicoverzekering (ORV) nodig. Bij de aanvraag van een ORV word je overladen met een gigantische stapel papierwerk die je netjes invult,’ vertelt De Graaf. ‘Als ex-kankerpatiënt word je dan echter vaak compleet afgewezen, moet je een astronomisch hoge premie betalen, of kom je in een risicogroep terecht, zoals ik,’ gaat hij verder. ‘Daar zit ik de komende vijf jaar in.’ Dat werkt enorm beperkend, in het bijzonder voor jongvolwassen ex-kankerpatiënten. ‘Je zit op een moment in je leven dat je stappen wilt maken: je wilt een huis kopen, misschien een gezin stichten, of je hebt al een jong gezin. Je komt op zo’n moment alleen niet verder, omdat je het label ‘kanker’ hebt.’

Introductie schone-lei-regeling

Daar is recentelijk echter verandering ingekomen met de schone-lei-regeling. In de zomer stemde de ministerraad in met het voorstel van minister Hoekstra, waar hij met de Tweede Kamer, NFK en het Verbond van Verzekeraars aan gewerkt had. Data uit de NKR over overleving van kankerpatiënten die IKNL aanleverde, hebben bijgedragen aan dat voorstel, in het bijzonder omdat die data laten zien dat de overleving in Nederland in vergelijking tot veel landen hoog ligt. De regeling houdt in dat ex-patiënten die tien jaar of langer geleden genezen zijn verklaard (of vijf jaar of langer in het geval van ex-patiënten die de diagnose kanker kregen voor hun 21e) niet langer hoeven te vermelden dat zij kanker hebben gehad bij de aanvraag van een ORV of uitvaartverzekering. Voor sommige kankerdiagnoses gelden zelfs kortere termijnen. NFK en het Verbond van Verzekeraars kwamen daarvoor samen tot een termijnentabel overeen. De schone-lei-regeling is gebaseerd op gelijksoortig beleid wat sinds 2017 in Frankrijk van kracht is. De Nederlandse schone-lei-regeling is per 1 januari 2021 ingegaan.

De Graaf is in de zomer van 2020 samen met onder andere een andere ex-patiënte uitgenodigd om in Den Haag met minister Hoekstra te praten over het beleid, dat toen zo goed als geaccepteerd was door de ministerraad. De Graaf over dat gesprek: ‘Het was een bijzondere ervaring. Er was ruimte voor onze persoonlijke verhalen en Hoekstra deelde ook zijn eigen ervaringen met kanker. Het was een goed en mooi overleg,’ aldus de Graaf. ‘Je ziet door zo’n gesprek hoe het ook kan. Dat je echt gehoord en gezien wordt.’

Hoekstra gaf met de schone-lei-regeling gehoor aan kamervragen van D66 naar aanleiding van de oproep van NFK tot een wetswijziging waarmee ex-kankerpatiënten aanspraak kunnen maken op het ‘recht om vergeten te worden’, zodat ze met een schone lei kunnen beginnen. Die oproep deed NFK in september 2019 nadat uit hun ‘Doneer je ervaring’-onderzoek onder ex-kankerpatiënten bleek dat 62% van de 316 deelnemers geweigerd was voor een ORV vanwege hun medische geschiedenis. NFK was toen al een aantal jaren in gesprek over dit onderwerp met het Verbond van Verzekeraars.

Impact nieuw beleid

‘De schone-lei-regeling geldt alleen voor de ORV en de uitvaartverzekering, maar heeft een ontzettende impact,’ aldus Roel Masselink, belangenbehartiger kwaliteit van leven bij NFK. ‘Je hebt een ORV vaak nodig voor een hypotheek, maar ook als je geld voor je bedrijf wilt lenen vragen geldverstrekkers vaak om een ORV. Een ORV sluit je dus af om je nabestaanden financieel verzorgd achter te laten. Dat kan dus ook bijvoorbeeld zijn als je een studiepotje voor je kinderen veilig wilt stellen voor wanneer jou iets zou overkomen.’ Hij vervolgt: ‘Niet alleen kunnen mensen die kanker hebben door de schone lei-regeling nu makkelijker een verzekering afsluiten, maar de regeling heeft ook een belangrijk psychologisch effect: als je onder de regeling valt, hoef je niet meer te melden dat je kanker hebt gehad, zo word je niet iedere keer opnieuw met je ziekteverleden geconfronteerd als je een verzekering aanvraagt. Dat is veel waard.’

Masselink noemt het belang van de NKR in de discussie die voorafging aan de invoering van het schone-lei-regeling. ‘We boffen dat hier in Nederland kanker goed geregistreerd wordt in de NKR. Dat geeft een goed beeld bij hoe vaak sommige kankerdiagnoses voorkomen en wat de overlevingscijfers zijn. Het geeft ook aan dat er een groeiende groep mensen is die leeft met en na kanker,’ vertelt hij. ‘De cijfers van IKNL uit de NKR hebben we ook kunnen gebruiken om voor sommige kankerdiagnoses een kortere termijn dan de tien – of vijf jaar bij een diagnose voor je 21e – af te spreken.’

Het Verbond van Verzekeraars is blij met de nieuwe regeling, aldus beleidsadviseur Matthijs Timmermans. 'We willen graag zoveel mogelijk mensen die een verzekering aanvragen, helpen. We werken daarom al lang met NFK en IKNL samen aan de verzekerbaarheid van ex-kankerpatiënten. Toen NFK met het voorstel voor een schone lei kwam, hebben we dat meteen omarmd. Want hoewel er helaas bij een deel van de ex-patiënten ook na tien jaar nog een hoger dan gemiddeld risico is, snappen we helemaal de wens van ex-kankerpatiënten om de ziekte helemaal achter zich te laten.' Het Verbond kende de schone lei-aanpak al uit het buitenland. 'Wij gaan nu nog een stap verder. Het is bij ons niet beperkt tot ORV’s die gekoppeld zijn aan een hypotheek. En uitvaartverzekeraars hebben zelf aangegeven dat zij ook aan deze regeling willen meedoen. Onze leden hebben hier hard aan getrokken, daardoor is het gelukt om deze regeling al binnen twee maanden na de vaststelling, te laten ingaan. Daar zijn we best trots op.'

Discussie verzekerbaarheid ‘in snelkookpan’

Masselink legt uit hoe het proces ineens zo snel kon gaan, terwijl ze al een aantal jaar met dit onderwerp bezig waren. ‘Er kwam een aantal dingen bij elkaar: we konden als NFK druk zetten met de resultaten van onze ‘Doneer je ervaring’, er werden kamervragen gesteld vanuit D66 en de minister pakte het toen op.’ De Graaf vult aan: ‘Toen minister Hoekstra het onderwerp oppakte, kwam het hele proces in een snelkookpan.’ De minister zelf licht toe waarom hij dit onderwerp zo belangrijk vindt.

‘Gelukkig genezen steeds meer mensen van kanker. Dat betekent ook dat er steeds meer ex-kankerpatiënten zijn. Helaas worden zij bij grote beslissingen, zoals het kopen van een huis, waarbij gevraagd wordt naar een overlijdensrisicoverzekering of het afsluiten van een uitvaartverzekering, nog steeds geconfronteerd met hun ziekteverleden, doordat ze hogere premies moeten betalen of zelfs worden geweigerd,’ aldus Hoekstra. Hij gaat verder: ‘Toen dit onderwerp met dank aan de NFK en het rapport van het IKNL onder de aandacht kwam, wist ik dat ik me hiervoor in wilde zetten.'

Hoekstra: Ik vind het ontzettend belangrijk dat mensen die deze verschrikkelijke ziekte hebben gehad en overleefd, door kunnen met hun leven en een toekomst kunnen opbouwen. Zij moeten zich uiteindelijk net als ieder ander kunnen verzekeren, zonder hun ziekteverleden mee te torsen.

De input van IKNL

Otto Visser, hoofd registratie, en Marissa van Maaren, post-doc onderzoeker, waren beiden vanuit IKNL betrokken bij het proces dat de basis vormde voor de schone-lei-regeling. ‘NFK kwam jaren geleden bij IKNL met de vraag om met behulp van NKR-gegevens een overlevingsmodel op te stellen, met het oog op de discussie rondom de verzekerbaarheid van ex-kankerpatiënten. In 2015 hebben we echt concrete afspraken gemaakt over het maken van rekenmodellen,’ vertelt Visser. Van Maaren werkte aan een rekenmodel voor borstkanker. ‘Met behulp van data uit de NKR hebben we een heel nauwkeurig model gemaakt dat de extra kans op overlijden schat bij (ex-)borstkankerpatiënten ten opzichte van de algemene bevolking,’ vertelt ze. ‘Hierbij hebben we rekening gehouden met het aantal jaren dat iemand overleefd heeft na de diagnose.’

‘Dit model is ook daadwerkelijk door verzekeraars toegepast in de praktijk, waarbij het model altijd naast de huidige richtlijnen is gebruikt. Momenteel wordt er geëvalueerd in hoeverre het predictiemodel toegevoegde waarde heeft ten opzichte van de huidige richtlijnen,’ aldus Van Maaren. ‘Juist omdat borstkanker zo vaak voorkomt, was het mogelijk om zo’n specifiek predictiemodel te maken. Om een betrouwbaar predictiemodel te maken, heb je namelijk veel data nodig. Echter komen lang niet alle soorten kankers even vaak voor en is het ook voor borstkanker zo dat er vormen zijn die minder vaak voorkomen. In die gevallen zal een predictiemodel wat minder nauwkeurig voorspellen,’ legt Van Maaren uit. ‘Daarom zijn we gaan kijken naar meer algemene sterftetabellen die minder complex en breder toepasbaar zijn.’   

Rol cijfers in discussie

Visser heeft de algemene overlevingstabellen opgesteld, die in de discussie voor de schone-lei-regeling gebruikt zijn. ‘Ik had eerst overlevingscijfers uitgerekend voor alle verschillende tumorsoorten en -stadia. Die cijfers lieten over het algemeen gunstige overlevingskansen zien, maar een verzekeraar kijkt niet naar de overlevingskans,’ legt hij uit. ‘Een verzekeraar gebruikt de kans om te overlijden van gezonde personen en vergelijkt die met de kans om te overlijden van een ex-kankerpatiënt. Omdat de kans op overlijden bij gezonde personen laag is, ligt die bij ex-kankerpatiënten relatief al gauw twee, drie of vier keer zo hoog, of nog hoger als we het over jonge ex-kankerpatiënten hebben. Hoewel de absolute kans op sterven van een ex-kankerpatiënt bijvoorbeeld maar 0,5 procent is. Een ex-kankerpatiënt is in de ogen van de verzekeraar dus een groter risico dan iemand die geen kanker heeft gehad,’ aldus Visser. ‘Daarom is het goed dat verzekeraars voor alle kankerdiagnoses de generieke termijn van tien of vijf jaar hebben gekozen, omdat voor sommige kankerdiagnoses het sterfterisico ook na tien jaar nog relatief fors kan zijn in vergelijking met de de algemene populatie.’

Visser gaat verder: ‘De tabellen die ik opgesteld heb en het model voor borstkanker waren goed voor de discussie; er werd beter gekeken naar de situatie. Het werd volgens mij door alle partijen gewaardeerd dat IKNL bij de discussie betrokken was. Het is natuurlijk heel waardevol om input te kunnen leveren aan zo’n proces,’ vertelt hij. ‘Onze data lieten bijvoorbeeld zien dat een aantal ziektebeelden de sterftekans niet veel verhoogt. Hoewel de verzekeraars op basis van hun eigen cijfers een aantal ziektebeelden geselecteerd hebben voor welke een kortere termijn dan tien jaar geldt, hebben ze onze cijfers ook in hun overwegingen meegenomen.’ Van Maaren ziet eveneens positieve effecten van het predictiemodel voor (ex-)borstkankerpatiënten. ‘Ik merkte met het opstellen van het predictiemodel dat verzekeraars wel een ander perspectief kregen op de verzekerbaarheid van (ex-)kankerpatiënten. In het bijzonder van mensen die met een hoog stadium borstkanker waren gediagnosticeerd, zagen de verzekeraars in dat de sterftekans van een persoon per jaar ziektevrij zijn ontzettend omlaag gaat. Dan zien verzekeraars soms toch wel de mogelijkheid om een ex-kankerpatiënt te verzekeren.’

Mijlpaal en startpunt

De schone-lei-regeling is een mijlpaal voor iedereen in Nederland die leeft met of na kanker. Ex-patiënt de Graaf beaamt dit: ‘Dit besluit betekent ontzettend veel voor alle mensen die na kanker door willen met hun leven. Daarnaast zijn we met dit beleid ook één van de koplopers in Europa op dit onderwerp, dat is natuurlijk ook mooi.’ Ook minister Hoekstra is tevreden met het resultaat dat tot nu toe bereikt is. ‘Het is voor veel mensen en voor veel families in Nederland van ontzettend groot belang dat de termijn waarop je de ziekte moet melden bij de verzekeraar nu verkort is. Ik vond het mooi om te zien hoe allerlei mensen en organisaties, van het NFK en IKNL tot het tv-programma Kassa zich onvermoeibaar voor deze kwestie hebben ingezet,’ aldus Hoekstra. Met deze regeling is de kous echter nog niet af, vindt Hoekstra. ‘Ik zie deze regeling als een eerste stap, en hoop en verwacht dat we de regeling steeds verder kunnen uitbreiden. Samen met NFK en het Verbond van Verzekeraars monitoren we de effecten van de regeling actief. Wat mij betreft geldt natuurlijk: hoe korter, hoe beter.’

Ook NFK is ontzettend blij met het beleid, maar ziet het ook als een eerste stap. Masselink: ‘We willen niet alleen weten hoe de nieuwe regeling in de praktijk werkt maar ook waar nog gaten worden ervaren. Daarom roepen we iedereen op hun positieve of negatieve ervaringen met het aanvragen van een ORV of uitvaartverzekering met ons te delen. Dat kan anoniem. Daarnaast blijven we ons inzetten voor een verbeterde verzekerbaarheid van iedereen die nog niet onder de regeling valt. Ook met goede informatie, want kanker betekent lang niet altijd dat je je niet kunt verzekeren.’ Masselink gaat verder: ‘Natuurlijk hopen we ook dat we straks met ondersteuning van de cijfers van IKNL met verzekeraars ook voor andere kankerdiagnoses of patiëntgroepen kortere termijnen kunnen afspreken. De schone-lei-regeling biedt bovendien perspectief en mogelijkheden om verder door te pakken. Kunnen we misschien voor andere verzekeringen soortgelijke afspraken maken?’ vraagt hij zich af. ‘Kortom, we zijn er nog niet, maar voor nu is vreugde de overheersende emotie.’

Meer informatie

NFK biedt informatie over de schone-lei-regeling voor (ex-)patiënten, met algemene informatie, een termijnentabel en antwoorden op veelgestelde vragen.

Meer informatie voor patiënten