Movember: prostaat- en teelbalkanker en de impact van de COVID-19-pandemie
Door de COVID-19-pandemie lag het aantal kankerdiagnoses in de eerste maanden van dit jaar 20 tot 25% lager dan gebruikelijk op basis van voorlopige diagnoses in de Nederlandse Kankerregistratie (NKR). Gedurende de zomermaanden lag het totaal aantal diagnoses weer grotendeels op een te verwachten peil. Maar, geldt dit ook voor prostaat- en teelbalkanker, de twee tumoren die deze maand centraal staan in het kader van Movember?
Aantal diagnoses
In de periode 2015-2019 kregen jaarlijks circa 12.000 mannen de diagnose prostaatkanker. Sinds de COVID-19 crisis is het aantal prostaatkankerdiagnoses aanzienlijk lager dan gebruikelijk. Met name in de eerste maanden van de pandemie werd een sterke daling van het aantal prostaatkankerdiagnoses geobserveerd. In de zomermaanden nam het aantal diagnoses toe, dit herstel was echter lager dan het herstel dat werd geobserveerd voor andere tumoren.
Het aantal prostaatkankerdiagnoses is in eerste 9 maanden van 2020 circa 15% lager dan verwacht.
Begin oktober lag het totaal aantal prostaatkankerdiagnosis nog steeds ongeveer 15% lager dan verwacht. Dit betreft een absolute daling van ongeveer 1.400 diagnoses. Deze afname kan voor een deel verklaard worden door terughoudendheid bij mannen om de huisarts te bezoeken. Mannen zonder of met milde symptomen die zich voorheen wel bij de huisarts meldden voor een PSA-test (‘opportunistische’ screening), stellen dit waarschijnlijk vooralsnog uit. Daarnaast is het waarschijnlijk dat uitstel van verdere diagnostiek na een positieve PSA-test een rol speelt, met name indien de klinische verdenking op (klinisch significant) prostaatkanker laag is.[1]
Het aantal teelbalkankerdiagnoses is niet gedaald.
Het aantal mannen dat jaarlijks geconfronteerd wordt met de diagnose teelbalkanker is aanzienlijk lager, circa 800 mannen per jaar. Het geobserveerde / verwachte aantal diagnoses varieert daardoor sterk per week. Maar, uit gegevens van de NKR blijkt dat het totaal aantal diagnoses teelbalkanker dit jaar niet tot nauwelijks lager is dan verwacht.
Deze grafiek toont het geobserveerde aantal diagnoses ten opzichte van het verwachte aantal diagnose voor prostaat- en teelbalkanker en alle tumoren in 2020. Het geobserveerde aantal prostaatkankerdiagnoses is vrijwel de hele periode lager dan het verwachte aantal. *Exclusief basaalcelcarcinoom
Behandelachterstand
Op basis van momenteel beschikbare cijfers is het nog niet mogelijk inzicht te geven in de behandeling die patiënten de afgelopen maanden hebben ontvangen. Wel is het mogelijk om op basis van de daling van het aantal diagnosis een inschatting te maken van de behandelachterstand. Voor teelbalkanker is de geschatte achterstand beperkt, voor prostaatkanker bedraagt deze bijna vijf weken. Om deze achterstand in te halen moet er vijf weken op 200% capaciteit worden gewerkt, tien weken op 150% capaciteit of vijftig weken op 110% capaciteit.
De geschatte behandelachterstand prostaatkanker bedraagt bijna 5 weken; geschatte behandelachterstand teelbalkanker is beperkt.
Naast een behandelachterstand wordt verwacht dat behandelingen voor prostaatkanker vaker zijn uitgesteld en/of aangepast waarbij rekening is gehouden met adviezen van nationale en internationale wetenschappelijke verenigingen. Zo is het bijvoorbeeld aannemelijk dat meer patiënten zijn bestraald en dat mannen met uitgezaaide prostaatkanker vaker met nieuwe generatie anti-androgenen zijn behandeld. Voor teelbalkanker zijn de behandeladviezen grotendeels ongewijzigd en geldt in de meeste gevallen dat behandeling binnen zes weken wordt geadviseerd.[1, 2]
Geschatte behandelachterstand gebaseerd op de daling van het aantal diagnoses en de geschatte behandelcapaciteit, waarbij week 2 – 8 van dit jaar als referentie dient. Om een behandelachterstand van één week in te halen moet er één week op dubbele capaciteit worden gewerkt of tien weken op 110%.
Schade mogelijk beperkt
Het is nog onbekend wat het effect is van uitgestelde diagnose en/of behandeling op ziektestadium en op (lange termijn) uitkomsten. Bij ‘opportunistische’ screening wordt echter ook indolente prostaatkanker gevonden, waarbij vaak een 'actief volgbeleid' wordt geadviseerd en een actieve behandeling pas wordt gestart bij ziekteprogressie. Daarnaast laten de resultaten van een Europese studie zien dat het uitstellen van een radicale prostatectomie met een aantal maanden bij mannen met gelokaliseerd prostaatkanker geen ongunstig effect heeft op oncologische uitkomsten zoals stadium.
Het is daarom goed mogelijk dat de gezondheidsschade van de uitgestelde diagnose en/of behandeling in de groep mannen met gelokaliseerd prostaatkanker beperkt zal zijn. De gevolgen van de COVID-19 pandemie op de diagnostiek, behandeling en uiteindelijk uitkomsten van prostaat- en teelbalkanker wordt gemonitord door het IKNL in samenwerking met Dutch Hospital Data (DHD).
[1] Ribal MJ, Cornford P, Briganti A, Knoll T, Gravas s. EAU Guidelines Office Rapid Reaction Group: An organisation-wide collaborative effort to adapt the EAU guidelines recommendations to the COVID-19 era. 2020
[2] Obek C, Doganca T, Argun OB, Kural AR. Management of prostate cancer patients during COVID-19 pandemic. Prostate cancer and prostatic diseases. 2020;23:398-406.
[3] Diamand R, Ploussard G, Roumiguie M, Oderda M, Benamran D, Fiard G, et al. Timing and delay of radical prostatectomy do not lead to adverse oncologic outcomes: results from a large European cohort at the times of COVID-19 pandemic. World journal of urology. 2020.
