Screening op prostaatkanker: voortschrijdend inzicht ERSPC-studie

Belang van screening
Screening op prostaatkanker resulteert doorgaans in een verschuiving naar een gunstiger stadium. Echter, zelfs wanneer screening niet leidt tot een klinisch duidelijk lager stadium of gradering, kan een vroege detectie en behandeling van een prostaattumor nog steeds leiden tot minder recidieven na een in opzet curatieve behandeling (radicale prostatectomie en radiotherapie). Een tumor heeft in dit geval immers minder tijd gehad om uit te groeien tot buiten de prostaat (micrometastasen te vormen).

Vergelijking screenings- en controle-arm
Leonard Bokhorst en collega’s toetsten bovenstaande hypothese. Ze vergeleken de verschillen in ziektevrije overleving tussen de screening- en controle-arm van de ERSPC (Rotterdam) op basis van een gelijk klinisch stadium bij detectie na correctie voor leadtime. Leadtime is het tijdverschil dat ontstaat doordat bij screening reeds aanwezige tumoren doorgaans aanzienlijk eerder worden gevonden dan het moment van detectie bij de afwezigheid van screening (dus op basis van klinische symptomen, controle-arm).

Daarnaast vergeleken de onderzoekers de kwaliteit van de behandeling in beide armen van de studie voor tumoren met een vergelijkbaar stadium en een vergelijkbare gradering. Het is belangrijk om te onderkennen dat de behandeling van tumoren in de screening en de controle-arm van de ERSPC van een gelijk klinisch stadium niet gelijk hoeft te zijn. Dit ondanks het feit dat de ERSPC een gerandomiseerde studie is, waarin de behandeling in principe gelijk zou moeten zijn voor tumoren van gelijk stadium in beide armen.

Ziektevrijeoverleving en behandeling per arm 
In totaal werden 2.595 mannen in eerste instantie behandeld met radicale prostaattectomie of radiotherapie. In de controlegroep werd radiotherapie vaker gecombineerd met hormonale therapie en de behandeldosis was vaker >69 Gy. De ziektevrije overleving was hoger in de screeningarm voor alle risicogroepen. Deze verschillen waren echter, zoals verwacht, veel kleiner na correctie voor de leadtime.

De onderzoekers vonden daarnaast ook dat de behandelkwaliteit significant verschilde tussen de screeningsgroep en de controlegroep van de ERSPC-studie in Rotterdam. De kwaliteit van de radiotherapie was significant beter in de controlegroep (hogere stralingsdosis, vaker radiotherapie in combinatie met hormonale therapie). Ondanks deze verschillen ten gunste van de controlegroep waren de verschillen in ziektevrije overleving in het voordeel van de gescreende mannen.

Samenvattend
Leonard P. Bokhorst en collega’s concluderen dat de ziektevrije overleving beter was in de screeningsarm gegeven een vergelijkbaar stadium en gradering van de prostaattumor. Dit ondanks het feit dat de behandeling in de controle arm (met name radiotherapie) van betere kwaliteit was. Deze observatie ondersteunt de conclusie dat vroege detectie en behandeling van tumoren, zelfs bij een gelijk, klinisch stadium, kan leiden tot een betere ziektevrije overleving doordat de tumor in het eerste geval minder tijd heeft tot het vormen van micrometastasen op afstand.

Daarnaast moet natuurlijk bij het beoordelen van deze positieve resultaten de aanzienlijke overdiagnose en de daarmee samenhangende overbehandeling in overweging worden genomen. In de gescreende arm worden aanzienlijk meer tumoren gevonden (en behandeld) dan in de controle-arm.

• Leonard P. Bokhorst, Ries Kranse, Lionne D.F. Venderbos, Jolanda W. Salman, Geert J.L.H. van Leenders, Fritz H. Schröder, Chris H. Bangma, Monique J. Roobol voor de ERSPC Rotterdam Study Group: ‘Differences in Treatment and Outcome After Treatment with Curative Intent in the Screening and Control Arms of the ERSPC Rotterdam’.

Gerelateerd nieuwsbericht: 
Discussie over studie naar prostaatkanker door middel van screening

Meer informatie over deze publicatie is verkrijgbaar via bibliotheek@iknl.nl