Update Kankeratlas: regionale verschillen in kanker vragen om lokaal maatwerk

Longkanker is een van de kankersoorten waarbij er regionaal veel variatie in het aantal diagnoses is. Opvallend is dat er in vrijwel alle grootstedelijke gebieden verschillen zijn per wijk. Dit komt waarschijnlijk voornamelijk door verschillen in hoeveel mensen in het verleden hebben gerookt. Uit wetenschappelijk onderzoek weten we dat zo’n 80% van de longkankerdiagnoses veroorzaakt wordt door roken, zo’n 10% door luchtverontreiniging door bijvoorbeeld verkeer, houtstook en radon,  terwijl van de andere 10% de factoren nog onbekend zijn. 

Daarnaast laat de kankeratlas zien dat er in veel gebieden langs de kust meer huidkanker voorkomt dan gemiddeld in Nederland. Waarschijnlijk komt dit door langere blootstelling aan de zon (meer zonuren) en een sterkere zonkracht langs de kust. 

Verder zien we in de atlas regionale verschillen in hoe vaak baarmoederhalskanker voorkomt. Een mogelijke verklaring is de deelname aan het bevolkingsonderzoek baarmoederhalskanker. In dit bevolkingsonderzoek is een voorstadium van baarmoederhalskanker relatief eenvoudig op te sporen en weg te halen, waardoor baarmoederhalskanker wordt voorkomen. Helaas zien we dat de deelname aan deze screening in Nederland afneemt, vooral onder groepen met een lagere sociaaleconomische positie.

Gericht onderzoek naar regionale verschillen 

De afgelopen jaren zijn verschillende onderzoeken uitgevoerd naar de oorzaken van verschillen in het vóórkomen van kanker. Uit deze studies blijkt dat factoren zoals sociaaleconomische positie, leefomgeving en toegang tot preventieve zorg een belangrijke rol spelen. Deze factoren verklaren mogelijk ook voor een deel de regionale verschillen die we in de kankeratlas zien. Specifiek onderzoek naar longkanker in Oost-Groningen en Drenthe heeft bijvoorbeeld laten zien dat een combinatie van een hoger aantal mensen dat rookt en beperkte toegang tot stoppen-met-roken-programma’s bijdraagt aan de verhoogde incidentie/diagnosecijfers in deze regio’s. Ook in stedelijke gebieden met gemiddeld lagere inkomensniveaus worden hogere percentages van bepaalde kankersoorten waargenomen, wat het belang van gerichte preventieve interventies benadrukt. Er is echter veel meer onderzoek nodig om beter te begrijpen waarom in bepaalde regio’s sommige kankersoorten vaker voorkomen dan elders.

Kanker lokaal op de kaart: van data naar actie

Met steun van KWF helpt het programma Kanker lokaal op de kaart gemeenten om gericht te werken aan kankerpreventie. Door data uit de Kankeratlas te combineren met lokale gezondheidsinformatie, ontstaat inzicht in waar de risico’s het grootst zijn en welke interventies nodig zijn. Dit leidt tot concrete projecten, zoals de pilot ‘Rookvrije Start’ van de GGD Zuid-Limburg in samenwerking met het gelijknamige landelijke programma van het Trimbos-instituut. Hier krijgen zwangere vrouwen en hun partners persoonlijk begeleiding van een gespecialiseerde coach bij het stoppen met roken – dicht bij huis en met oog voor hun medische en sociale situatie.

Ook ter voorkoming van huidkanker zijn projecten gestart. In onder meer Kennemerland, Zeeland en Flevoland zetten GGD’en in op bewustwording, gratis zonnebrandcrème, schaduwplekken en zonnebranddispensers op sportlocaties. In sommige regio’s ontvangen ook Voedselbanken zonbeschermingstubes.

Daarnaast werken Pharos en de Stichting Mammarosa aan een wijkgerichte aanpak in samenwerking met lokale GGD’en. Pharos ondersteunt stoppen-met-rokenprojecten in 38 aandachtswijken. Mammarosa stimuleert in Den Haag vrouwen met een migratieachtergrond om deel te nemen aan het bevolkingsonderzoek borstkanker, via voorlichting en begeleiding die aansluit bij hun culturele achtergrond.

Onverminderde urgentie 

De kankeratlas benadrukt de noodzaak om in te zetten op een lokale aanpak voor preventie en vroegsignalering. Effecten van interventies zijn overigens pas na langere tijd zichtbaar, aangezien kanker zich meestal pas jaren later openbaart. "De kankeratlas heeft laten zien dat er regionale verschillen zijn in het vóórkomen van kanker in Nederland. Het is bemoedigend om te zien dat deze inzichten worden omgezet in actie, maar er is nog veel werk te doen," zegt Jaike Schilte-Praagman, senior onderzoeker bij IKNL. Met de actualisatie van de data in de kankeratlas doet IKNL een dringende oproep tot het versnellen van onderzoek naar oorzaken van regionale verschillen en het stimuleren van preventiebeleidsmaatregelen op basis van de inzichten die de atlas biedt.