Minder diagnoses en behandelingen voor kanker door covid-19-epidemie

Oncologiecommissies en raden van bestuur van ziekenhuizen hebben een rapport ontvangen met gegevens over het aantal diagnoses en de aantallen diagnostische verrichtingen en behandelingen in hun ziekenhuis voor alle kankersoorten gecombineerd en voor enkele veel voorkomende kankersoorten apart. In de overzichten worden de aantallen van het ziekenhuis vergeleken met het gemiddelde binnen het regionale oncologienetwerk waarvan het ziekenhuis deel uit maakt en het landelijke gemiddelde. Daarmee hebben ziekenhuizen cijfers over de impact van de coronacrisis op hun diagnostiek en behandelingen. Door het sneller aanleveren van  gegevens over verrichtingen door de ziekenhuizen aan DHD wordt de actualiteit van de cijfers verbeterd. 

Bron: IKNL op basis van pathologie-uitslagen van pathologie-afdelingen via PALGA

Kwart minder diagnoses

Tijdens de eerste coronapiek lag het aantal kankerdiagnoses in maart tot en met mei 2020 ongeveer een kwart lager dan gebruikelijk. Dit komt deels doordat mensen niet naar de huisarts gingen en/of de doorverwijzing naar ziekenhuizen was vertraagd. Daarnaast werden de bevolkingsonderzoeken naar borst- en darmkanker in het voorjaar 2020 stopgezet. Vanaf juni zijn deze gefaseerd weer opgestart. Gedurende de zomer was het aantal diagnoses weer op het gebruikelijke niveau. In het najaar was er zelfs sprake van een inhaalslag in het aantal diagnoses, waardoor de daling in het aantal kankerdiagnoses in 2020 ten opzichte van 2019 uiteindelijk beperkt is gebleven tot drie procent. De in de ziekenhuizen uitgevoerde diagnostiek bij kankerpatiënten vertoont een vergelijkbaar patroon. Bekijk de laatste update over het aantal kankerdiagnoses. 

Onderstaande figuur toont het totaal aantal diagnostische verrichten voor zowel nieuw gediagnosticeerde patiënten als voor patiënten die al lange tijd onder behandeling zijn voor de primaire tumor en/ of recidieven en uitzaaiingen.  

Uitgevoerde diagnostische verrichtingen in het kader van kankerdiagnose (primaire kanker of recidief) alle tumorsoorten (LBZ) Bron: DHD

Behandelingen

In verband met de covid-19-uitbraak hebben wetenschappelijke verenigingen de behandelprotocollen voor een aantal kankersoorten aangepast, zowel om de risico’s op covid-19-besmetting voor patiënten zo laag mogelijk te houden als om de druk op de zorg te verminderen. Net als het aantal diagnoses daalde in het voorjaar van 2020 ook het aantal operatieve ingrepen bij kankerpatiënten. Vanaf week 12 (eind maart) waren er de helft minder operatieve verrichtingen vergeleken met het gemiddelde van week 2 t/m 11. De daling in het aantal kankergerelateerde operaties was dus groter dan de daling van het aantal diagnoses, blijkbaar doordat operatieve ingrepen werden uitgesteld. Ook de gewijzigde behandelprotocollen spelen hierbij waarschijnlijk een rol. Mogelijk is vaker eerst een andere therapie ingezet,  zoals hormoontherapie. Vanaf medio mei (week 20) is het aantal kankergerelateerde operatieve ingrepen weer gestegen en waren deze tot en met het najaar relatief stabiel.

De toepassing van hormoon- en immunotherapie is voor het totaal van alle patiënten met kanker in het voorjaar 2020 licht gedaald. Het aantal behandelingen met chemotherapie is nauwelijks veranderd en laat een vrijwel stabiel beeld door het jaar zien. Het kan zijn dat op basis van de aangepaste protocollen de dosering of het aantal giften/fracties of kuren van chemotherapie, immunotherapie, hormoontherapie en radiotherapie anders is geweest dan voor de coronacrisis. Onderstaande figuur laat het aantal behandelde patiënten per week zien. Het totaal aantal behandelingen is in de zomer en najaar van 2020 lager gebleven dan in de eerste weken van 2020, met name door een afname van het aantal operatieve verrichtingen. Onderstaande figuren geven het totaal aantal kankerbehandelingen voor zowel nieuw gediagnosticeerde patiënten als voor patiënten die al lange tijd onder behandeling zijn voor de primaire tumor en/ of recidieven en uitzaaiingen. Voor radiotherapie zijn de gegevens niet compleet omdat niet alle radiotherapeutische instellingen data hebben aangeleverd.  

Uitgevoerde behandelingen alle tumorsoorten (LBZ) Bron: DHD

De effecten kunnen per tumorsoort verschillen. Als voorbeeld toont onderstaande figuur de aantallen verrichtingen voor borstkanker, waarin verrichtingen zijn opgenomen die zijn uitgevoerd zowel na de eerste diagnose als lange tijd na de diagnose en/of bij recidief/uitzaaiingen. De figuur laat vooral een grote daling in diagnostiek in het voorjaar van 2020 zien. Het aantal behandelingen is ook gedaald, maar veel minder dan het aantal diagnostische verrichtingen.

Uitgevoerde diagnostische verrichtingen bij borstkanker (primaire diagnose en recidief) (LBZ) Bron: DHD

Uitgevoerde behandelingen bij borstkanker (primaire diagnose en recidief) (LBZ) Bron: DHD

Wanneer we uitsluitend de eerst gegeven behandeling bij primaire diagnose borstkanker bekijken zien we in de gegevens van de NKR dat er tijdens de eerste golf (t/m week 17) vaker eerst hormonale therapie werd gegeven voorafgaand aan een operatie, minder vaak een directe reconstructie werd uitgevoerd en minder vaak een borstsparende operatie werd uitgevoerd. Ook is een afname in de toepassing van chemotherapie te zien bij patiënten die vanaf het voorjaar 2020 een eerste diagnose kregen. In de behandelprotocollen voor borstkanker is hormoontherapie vaker aangeraden als eerste behandeling tijdens de coronapandemie.

Zorg op afstand

Alle zorg die op afstand kon, werd in verband met het risico op een coronabesmetting zoveel mogelijk buiten het ziekenhuis gehouden. Het aantal telefonische en beeldconsulten is daardoor flink gestegen vanaf het voorjaar 2020 en die toename is de rest van het jaar in stand gebleven. Terwijl de herhaal-polikliniekbezoeken in het voorjaar sterk waren afgenomen, hebben deze in het najaar weer vaker plaatsgevonden. Echter, een groot deel van de herhaal-polikliniekbezoeken lijkt blijvend vervangen door een belconsult.

Polibezoek of belconsult (inclusief beeldbellen) (LBZ) Bron: DHD

Effecten van latere diagnose en behandeling

Het is nog niet te zeggen of door de vertraging in diagnostiek kanker vaker in latere stadia wordt gediagnosticeerd. Bij een diagnose in een later stadium van kanker kan een zwaardere behandeling nodig zijn en kan de kans op overleving verminderd zijn. Of de aangepaste behandelingen gevolgen hebben voor de uitkomsten is evenmin duidelijk. De gevolgen van de covid-19-epidemie op het aantal kankerdiagnoses, behandelpatronen en uiteindelijk ook de uitkomsten zal IKNL blijven monitoren, in samenwerking met PALGA en DHD, en in nauwe afstemming met de wetenschappelijke verenigingen, de partners van de landelijke Taskforce Oncologie en de Nederlandse Zorgautoriteit.

DHD en IKNL presenteren deze cijfers in opdracht van de Taskforce Oncologie. De NKR-gegevens over diagnoses zijn gebaseerd op van data van de pathologielaboratoria die zijn verkregen middels  het Pathologisch-Anatomisch Landelijk Geautomatiseerd Archief (PALGA). De LBZ-gegevens over verrichtingen zijn geleverd door de ziekenhuizen aan DHD. De partijen in de Taskforce Oncologie zetten zich in om samen de impact van de coronacrisis voor patiënten met kanker zoveel mogelijk te beperken. De Taskforce Oncologie wordt gevormd door de Nederlandse Federatie van Kankerpatiëntenorganisaties (NFK), de Nederlandse Vereniging van Ziekenhuizen (NVZ), de Nederlandse Federatie van Universitair Medische Centra (NFU), het Nederlands Huisartsen Genootschap (NHG), de Stichting Oncologische Samenwerking (SONCOS) (die de Federatie Medisch Specialisten, FMS, vertegenwoordigt) en Integraal Kankercentrum Nederland (IKNL).