Bevolkingsonderzoeken 2019: deelnamegraad hoog, maar neemt licht af
De deelnamegraad bij de bevolkingsonderzoeken naar borst- en darmkanker is nog steeds hoog, maar neemt licht af. Daarnaast is het screeningsinterval bij het bevolkingsonderzoek borstkanker toegenomen door gebrek aan personele capaciteit. Dat blijkt uit de monitoren van het bevolkingsonderzoek die IKNL verzorgt in opdracht van het RIVM. De monitoren rapporteren over 2018 en 2019, dus de effecten van de coronacrisis zijn nog niet zichtbaar.
Bevolkingsonderzoek borstkanker: personele capaciteit onder druk
Het bevolkingsonderzoek borstkanker nodigt vrouwen tussen de 50 en 75 jaar uit voor een mammografie (röntgenfoto van de borst). De mammografie wordt gedaan door screeningslaboranten. De foto’s worden beoordeeld door screeningsradiologen. Zij verwijzen de vrouwen door wanneer ze afwijkingen op de foto’s zien. In 2019 namen bijna 1 miljoen vrouwen deel aan het bevolkingsonderzoek borstkanker. De deelnamegraad was daarmee 75,7%. Dat is nog steeds hoog, maar een lichte afname ten opzichte van 2018 (76,8%).
Bij 6,7 per 1.000 deelneemsters is borstkanker gevonden, in totaal gaat dat om 6.500 deelneemsters. Bij ruim 5.100 van hen werd invasieve borstkanker gevonden, bij bijna 1.400 om ductaal carcinoma in situ (DCIS, een voorloper van borstkanker)*.
Het gemiddelde screeningsinterval nam in 2019 toe, van 24,1 maanden naar 25,1. Dat ging gepaard met een daling van het aantal heruitnodigingen dat binnen 24 (±2) maanden werd verstuurd tot 63%. In 2018 was dat nog 78%. De daling werd grotendeels veroorzaakt door een tekort aan laboranten. De verwachting is dat dat tekort door de coronapandemie groter zal worden. Mede daarom heeft staatssecretaris Paul Blokhuis (VWS) op advies van het RIVM besloten om het uitnodigingsinterval tijdelijk te verruimen naar maximaal drie jaar. In de tussentijd wil het RIVM meer laboranten opleiden, zodat het capaciteitstekort verholpen kan worden.
Download de monitor bevolkingsonderzoek borstkanker 2018/2019
Vroege opsporing darmkanker: hoge deelnamegraad
In 2019 deden ruim 1,5 miljoen Nederlanders mee aan het bevolkingsonderzoek darmkanker. Van alle deelnemers zijn ruim 67.000 mensen doorverwezen voor een coloscopie (kijkonderzoek van de darm). Ruim 85% van deze doorverwezen deelnemers heeft een kijkonderzoek van de darm ondergaan. Bij 36,7% van hen werd er een voorstadium van darmkanker en/of darmkanker gevonden. In totaal zijn meer dan 18.000 voorstadia van darmkanker en circa 3.000 darmtumoren gevonden. Per 1.000 deelnemers hadden 13,5 deelnemers darmkanker of een voorstadium daarvan.
De wachttijd voor de intake van een kijkonderzoek van de darm was bij 94,7% van de deelnemers minder dan 15 werkdagen. Dit is een gunstige ontwikkeling ten opzichte van 2018 (73,7%). De totale deelnamegraad is, met 71,5%, bij het bevolkingsonderzoek darmkanker nog steeds hoog, maar licht gedaald ten opzichte van 2018 (72,9%).
De incidentie van darmkanker neemt sinds 2016 af. In 2019 kregen 47,1 per 100.000 personen de diagnose darmkanker en dat is lager dan in 2014, het jaar dat het bevolkingsonderzoek werd ingevoerd.
Download de monitor bevolkingsonderzoek darmkanker 2019
Bevolkingsonderzoek baarmoederhalskanker: hoger aantal deelnemers zelfafnameset
In 2019 werden ruim 800.000 vrouwen uitgenodigd voor het bevolkingsonderzoek baarmoederhalskanker. 56% van hen nam deel, een lichte daling ten opzichte van 2018. Bij 9,8% van de deelneemsters is het virus dat baarmoederhalskanker kan veroorzaken (hrHPV hoog risico Humaan papillomavirus) gevonden. Van alle deelneemsters is 3% verwezen naar de gynaecoloog, dat zijn ruim 13.500 vrouwen. Bij bijna 5.000 vrouwen is een voorstadium van baarmoederhalskanker opgespoord. Het aantal vrouwen dat deelnam via een zelfafnameset nam in 2019 toe: dit was 8,6% ten opzichte van 6,8% in 2018.
In 2019 is door het RIVM onderzoek gedaan naar de redenen van vrouwen om wel of niet deel te nemen aan het bevolkingsonderzoek baarmoederhalskanker. De meest genoemde concrete reden om niet mee te doen is dat vrouwen het uitstrijkje vervelend vinden. Daarnaast spelen schaamte en angst voor pijn ook mee. Andere redenen zijn ‘dat het er niet van komt’ en angst voor de uitslag. Het RIVM stelt een plan op om drempels voor deelname te verlagen.
Het jaar 2019 is het derde jaar dat het vernieuwde bevolkingsonderzoek baarmoederhalskanker is uitgevoerd. De vernieuwing laat zien dat relevante afwijkingen beter worden opgespoord. Dit verlaagt het risico op baarmoederhalskanker bij de deelneemsters en levert extra gezondheidswinst op.
Download de monitor bevolkingsonderzoek baarmoederhalskanker 2019
(*) De monitor borstkanker rapporteert over de deelnamecijfers van 2019, maar de medische gegevens van 2018.
