NKR van onschatbare waarde voor preventie, interview met Valery Lemmens

Lemmens: ‘Om risicofactoren te vinden en te kunnen bevestigen zijn gegevens van veel patiënten nodig. Dit gebeurt in nationaal en internationaal onderzoek, waarbij gegevens over omgevingsfactoren, gedrag en gewoontes van mensen worden gekoppeld aan of zij kanker hebben gekregen. En die laatste data leveren wij vanuit de NKR. De NKR ligt daardoor aan de basis van veel van wat we nu weten over leefstijl en kanker. De bevinding dat het eten van rood vlees (varken, rund) het risico op darmkanker verhoogt, komt bijvoorbeeld uit de ‘Netherlands Cohort Study’ (NLCS) die koppelt met de NKR. Binnen dit cohort zijn meer dan 120.000 mensen bevraagd over wat ze drinken en wat ze eten, beweging en meer. En deze database is bovendien geïntegreerd in internationale studies, de zogenaamde EPIC-studies naar de relatie tussen voeding en kanker. Door deze grote aantallen kon ook de samenhang tussen risicofactoren worden onderzocht. Zo kwamen onderzoekers erachter dat de combinatie van roken en alcohol een verhoogd risico geeft op slokdarmkanker.'

Trends voor evaluatie van preventiebeleid

‘En op die kennis wordt ook preventiebeleid gemaakt. Jarenlang zagen we dat de longkankersterfte onder vrouwen in Nederland bleef stijgen. Die trends uit de NKR zijn voor beleidsmakers, VWS en politici input voor het maken van preventiebeleid en voor het evalueren van bestaand beleid. Bijvoorbeeld of anti-rookmaatregelen effectief zijn. Pas sinds dit jaar is de jarenlange stijging omgebogen en zien we winst van tabaksontmoediging. Om de longkankersterfte verder naar beneden te brengen zou dit ontmoedigingsbeleid nog veel effectiever kunnen.’

Om risicofactoren voor kanker te vinden zijn gegevens van veel patiënten nodig.

‘Een ander voorbeeld is de ‘huidkankerepidemie’; de afgelopen decennia hebben we een sterke stijging gezien in het aantal patiënten met huidkanker, vooral basaalcelcarcinoom en plaveiselcelcarcinoom. En hier is zeker op gehandeld door beleidsmakers. Door deze data wordt de bevolking nu vaker gewaarschuwd voor de schadelijke effecten van uv-straling van de zon.’

Screenen of niet?

‘Ook zijn de gegevens uit de NKR input voor de evaluatie van vroege opsporing van kanker in bevolkingsonderzoeken. De basisvraag is: als je gaat screenen is die screening dan effectief? IKNL verzorgt de evaluaties van het bevolkingsonderzoek naar baarmoederhalskanker, darmkanker en borstkanker. Die evaluatie is complex, zeker bij borstkanker. Als we de algehele sterfte aan borstkanker onder vrouwen als maat nemen dan lijkt de borstkankerscreening een druppel op de gloeiende plaat. Als je kijkt naar het aantal gevallen van borstkanker dat wordt opgespoord en waarbij vroegtijdige behandeling mogelijk is, dan lijkt het nuttig. Echter, een kwart van de vrouwen heeft een voorstadium en we weten eigenlijk niet zo goed hoe we deze vrouwen het beste kunnen behandelen. Dit is een internationale discussie onder wetenschappers en medici en de data uit de NKR dragen daar een steentje aan bij.’

Omgevingsfactoren

Wat is er te zeggen over nieuwe ontwikkelingen? Vooral in het opsporen van risicofactoren in de omgeving zijn ontwikkelingen. Lemmens: ‘Dankzij de gegevens van zoveel patiënten kunnen we in de NKR kijken naar regio’s met een hoge incidentie. Hiervoor is het ‘cancer surveillance programma’ opgezet. Het meest duidelijke voorbeeld van een omgevingsfactor is asbest en het vaker voorkomen van mesotheliomen in de omgeving van asbestfabrieken. Tot dusver hebben we reactief gehandeld op dit soort risicofactoren in de omgeving. Ongeruste mensen vragen aan hun huisarts of een omgevingsfactor met kanker te maken kan hebben, bijvoorbeeld de uitstoot van een industriegebied in de omgeving. Als de huisarts een melding doet bij de regionale GGD, dan gaat deze kijken en kan het zijn dat de GGD ons vraagt om een analyse op de regionale incidentie te verzorgen. In dit nieuwe programma draaien we dit om. Wij zoeken naar regionale variaties in het voorkomen van kanker. Niet alle patronen zijn meteen goed te verklaren. Daarover overleggen we met de GGD en het RIVM. Als we een regio zien met een duidelijk verhoogde incidentie van een bepaalde soort kanker, dan nemen we contact op met de regionale GGD.’

Preventie kan veel effectiever zijn dan welke behandeling dan ook.

Voorkomen is beter dan genezen

Deze focus op risicofactoren biedt mogelijkheden. ‘Als we daadwerkelijk iets willen betekenen in het reduceren van de impact van kanker, dan moeten we ons realiseren dat preventie daarin veel effectiever kan zijn dan welke behandeling dan ook’, zo sluit Lemmens af. ‘Ieder kankergeval dat we kunnen voorkomen, ook al is het nog zo indirect, dat voorkomt ellende. IKNL is leverancier van data en kennis aan VWS, politici en maatschappelijke organisaties. Samen zouden we preventie veel hoger in het vaandel moeten zetten.’

Valery Lemmens vormt sinds 1 december 2019 samen met prof. dr. Thijs Merkx de raad van bestuur van IKNL. 

Dit interview is opgenomen in het NKR magazine ter gelegenheid van 30 jaar Nederlandse Kankerregistratie.