Kansen op overleving kanker afgelopen 50 jaar fors toegenomen

De vergelijking met overlevingscijfers over de periode 1961-1988 is sinds kort mogelijk door het samenvoegen van oudere databanken uit Noord-Holland & Flevoland, Brabant en Limburg met de landelijke databank van de Nederlandse Kankerregistratie (NKR). Hoewel de aantallen geregistreerde patiënten in de jaren zestig relatief klein waren, blijkt uit vergelijkingen dat de overlevingscijfers uit de jaren zestig goed aansluiten op de historische overlevingspatronen die in de decennia daarna zijn bereikt.

Overleving aanzienlijk gestegen
Wanneer gekeken wordt naar de algehele overleving van alle vormen van kanker (ongeacht stadium) die in Nederland zijn gediagnosticeerd en behandeld, dan blijkt dat de 5-jaarsoverleving tussen 1961-1970 en 2011-2015 bijna is verdubbeld van 36% naar 64% en de 10-jaarsoverleving tussen 1961-1970 en 2006-2010 van 32% naar 54%. Laatst genoemd percentage loopt maar tot en met 2006-2010, omdat de 10-jaarsoverleving van patiënten die sinds 2007 zijn gediagnosticeerd uiteraard nog niet kan worden berekend. Trends in de 5-jaarsoverleving maken echter duidelijk dat er ook de komende jaren verdere vooruitgang valt te verwachten in de 10-jaarsoverleving (zie lijn 2011-2015).

Overleving borstkanker 1961-2015
Tussen de diverse vormen van kanker zijn aanzienlijke verschillen te zien in de overlevingskansen van patiënten. Kankersoorten met een hoge incidentie, dat willen zeggen met grote aantallen nieuwe patiënten per jaar en een relatief gunstige overleving zijn onder andere borstkanker en dikkedarmkanker. Bij patiënten met borstkanker steeg de 5-jaarsoverleving tussen 1961-1970 en 2011-2015 van 56% naar 88% en de 10-jaarsoverleving van 40% naar 79% in 2006-2010. Bij dikkedarmkanker nam de 5-jaarsoverleving in dezelfde perioden toe van 40% naar 52% en de 10-jaarsoverleving van 42% naar 57%. Let wel, het gaat hierbij om gemiddelde overlevingspercentages van alle stadia van deze kankersoorten.

• Uit de overlevingstrends van borstkanker blijkt dat de grootste vooruitgang is geboekt tussen 1971 en 1990. Maar ook in de jaren daarna bleef de overleving elke daarop volgende periode toenemen.

Overleving complexe maligniteiten
Bij sommige vormen van kanker die eerder een slechte tot zeer slechte overleving lieten zien, is in recente jaren relatief veel vooruitgang geboekt. Zo steeg de 5-jaarsoverleving bij leverkanker van 0% in 1961-1970 naar 19% in 2011-2015, van alvleesklierkanker van 0% naar 9% en van slokdarmkanker van 10% naar 24%. Vergeleken met andere tumoren hebben patiënten met deze tumoren nog altijd een relatief slechte overleving, maar zijn de overlevingskansen van hen toch toegenomen. Mogelijk hangt dit samen met recente veranderingen in de zorg, zoals concentratie van complexe chirurgie in gespecialiseerde centra, betere diagnostiek en betere behandeling van eventueel al aanwezige leverziekte.

• De overlevingskansen van patiënten met leverkanker zijn de afgelopen decennia toegenomen. Mogelijk hangt dit samen met recente veranderingen in de zorg zoals concentratie van complexe chirurgie in gespecialiseerde centra, betere diagnostiek en betere behandeling van eventueel al aanwezige leverziekte.

Ook bij patiënten met bloed- en lymfeklierkankers is een duidelijke toename van de overleving te zien die onder andere is toe te schrijven aan de introductie van nieuwe behandelingen. De 5-jaarsoverleving van kleincellig B-cel lymfoom laat een ruime verdubbeling zien van 37% (1961-1970) naar 84% (2011-2015) en van agressief non-Hodgkinlymfoom van 31% naar 62% en plasmaceltumoren van 18% naar 54%. Een andere positieve ontwikkeling is te zien bij melanomen, een agressieve vorm van huidkanker. Bij deze patiënten nam de 5-jaarsoverleving toe van 67% (1971-1980) naar 91% (2011-2015).

Stadium en overleving
Voor bijna alle vormen van kanker geldt: hoe lager het stadium bij diagnose, des te hoger de kans op een effectieve behandeling en een langere overleving. Om de kans op vroege ontdekking (dus een lager stadium) te vergroten, zijn er in Nederland bevolkingsonderzoeken geïntroduceerd voor borst-, baarmoederhals- en dikkedarmkanker. Deze screeningsprogramma’s leveren, in combinatie met nieuwe behandelingen, een bijdrage aan vroege opsporing van kanker en daarmee betere kansen op een lange overleving.

• Er zijn grote verschillen in de 5-jaarsoverleving van stadium I t/m IV dikkedarmkanker. Van de patiënten met stadium I was 94% vijf jaar na diagnose nog in leven in 2011-2015 tegenover 12% met stadium IV.

• De 10-jaarsoverleving (niet zichtbaar op deze grafiek) lag in de periode (2003-2009) voor stadium I dikkedarmkanker op 90% en stadium IV op slechts 6%. De stadia II en III lagen daar tussenin. Vroegtijdige opsporing is dus belangrijk om de overlevingskansen te verbeteren.

Mannen en vrouwen
Kankersoorten die uitsluitend bij mannen voorkomen (zaadbal- en prostaatkanker), vertonen een betere overleving dan de kankersoorten die uitsluitend voorkomen bij vrouwen (baarmoederhals- en eierstokkanker). In 2011-2015 lag de 5-jaarsoverleving voor zaadbalkanker op 95% en prostaatkanker op 89%, tegenover 67% voor baarmoederhalskanker en 38% voor eierstok- en eileiderkanker. Ook bij blaaskanker is de 5-jaarsoverleving van vrouwen (46%) substantieel lager dan van mannen (57%). 

Onderzoekers hebben hiervoor nog geen duidelijke verklaring gevonden. Zelfs na correctie voor verschillen in stadiumverdeling en een dunnere blaaswand bij vrouwen, blijft de overleving van vrouwen met blaaskanker lager vergeleken met die van mannen. Bij alle andere vormen van kanker is de overleving van mannen doorgaans minder gunstig vergeleken met vrouwen.

• Deze grafiek toont de gemiddelde 5-jaarsoverleving (ongeacht stadium) van geslachts-specifieke vormen van kanker. Prostaat- en borstkanker vallen nagenoeg samen en zijn daardoor minder goed zichtbaar.

• NB Borstkanker komt ook voor bij mannen, maar dat is zeer zeldzaam.

Hogere leeftijd: slechtere overleving
Een andere trend die duidelijk naar voren komt uit de overlevingscijfers van de Nederlandse Kankerregistratie is dat oudere patiënten met kanker een slechtere overleving hebben dan jongere patiënten. Dit heeft onder andere te maken met het feit dat oudere patiënten doorgaans minder fit zijn om een intensieve behandeling te volgen en af te ronden en ook vaker te maken hebben met bijkomende ziekten (diabetes, hart- en vaatziekten bijvoorbeeld). Ook worden ouderen nog vaak uitgesloten van deelname aan klinische trials die uitsluitsel kunnen geven over de beste behandelingen voor patiënten op hogere leeftijd.

• Deze grafiek over de overleving van dikkedarmkanker per leeftijdsgroep lijkt op het eerst gezicht niet bijzonder opzienbarend. De 5- en 10-jaarsoverleving van oudere patiënten (75+) ligt lager dan van jongere patiënten (tot 74 jaar). De grafiek laat echter ook zien dat met behandeling van oudere patiënten (75+) met dikkedarmkanker een goede overleving kan worden bereikt.

Over IKNL en de NKR 
De Nederlandse Kankerregistratie is een databank waarin de gegevens van alle patiënten zijn opgeslagen die in Nederland zijn gediagnosticeerd met kanker. Deze gegevens geven een betrouwbaar en objectief beeld over de incidentie, prevalentie, overleving en sterfte van kanker in Nederland. De database wordt gebruikt voor epidemiologisch onderzoek, klinische studies en voor onderzoek naar de kwaliteit van zorg. De gegevens zijn ook beschikbaar voor het evalueren van screening, oncologische richtlijnen en het ontwikkelen van beleid door zorginstellingen en de overheid. De NKR-database wordt onderhouden door Integraal Kankercentrum Nederland (IKNL).

• Meer informatie over de overleving van kanker is te vinden op NKR-cijfers.