Ziekteperceptie & vermoeidheid bij overlevenden hematologische maligniteiten
Er is meer aandacht nodig voor de langetermijneffecten van kanker(behandelingen) en preventie daarvan, zoals vermoeidheid, onder overlevenden van een hematologische maligniteit. Dat stellen Dounya Schoormans (Tilburg University) en collega’s in Acta Oncologica. Overlevenden die meer consequenties van hun ziekte ervaren en meer symptomen toeschrijven aan hun ziekte, hebben een hoger risico om substantiële niveaus van vermoeidheid te ervaren tot vele jaren na de diagnose.
Het ‘common sense model’ levert een theoretisch kader voor het begrijpen van substantiële vermoeidheid onder overlevenden van (hematologische) kanker op basis van hun ziektepercepties. In deze studie is de samenhang onderzocht tussen aanpasbare ziektepercepties en substantiële vermoeidheid waarbij rekening is gehouden met sociodemografische, klinische en psychologische factoren (symptomen van depressie en angst) onder overlevenden van een hematologische maligniteit.
Studieopzet
Overlevenden die tussen 1999 en 2013 zijn gediagnosticeerd met hodgkin (n=164), non-hodgkinlymfoom (n= 655) of chronische lymfatische leukemie (n= 174) werden geïncludeerd. De gebruikte data waren afkomstig uit PROFILES, het patiëntenvolgsysteem dat IKNL in samenwerking met Tilburg University heeft ontwikkeld. De deelnemers vulden de B-IPQ-vragenlijst in (Brief Illness Perception Questionnaire), de FAS-vragenlijst (Fatigue Assessment Scale) en de HADS-vragenlijst (Hospital Anxiety and Depression Scale). Multivariabele logistische regressieanalyses werden uitgevoerd voor de hele groep en voor drie hematologische kankersoorten afzonderlijk om de relatie vast te stellen tussen ziektepercepties en substantiële vermoeidheid (score >21 op de FAS-schaal).
Resultaten
Overlevenden van hematologische kankersoorten met ziektepercepties die meer negatieve consequenties vertegenwoordigen, die meer symptomen toeschrijven aan hun ziekte en een beperkter inzicht hebben van hun ziekte, waren vaker substantieel vermoeid. Voor de resterende vijf ziektepercepties werd geen significante samenhang gevonden. Overlevenden van non-hodgkinlymfoom die een beperkt inzicht in hun ziekte rapporteerden en overlevenden van chronische lymfatische leukemie die rapporteerden dat behandeling hun ziekte kan controleren, ervaarden meer substantiële vermoeidheid.
Conclusie en aanbevelingen
Dounya Schoormans en collega’s concluderen dat overlevenden van hematologische maligniteiten die meer consequenties van hun ziekte ervaren en meer symptomen toeschrijven aan hun ziekte, een hoger risico hebben om substantiële niveaus van vermoeidheid te ervaren zelfs jaren na de diagnose.
Hoewel het causaal verband nog niet is opgehelderd en onderzoek naar de onderliggende patronen voortgaat, zouden zorgprofessionals niet alleen aandacht moeten besteden aan depressie- en angstsymptomen, maar ook aan negatieve ziektepercepties. Extra aandacht voor de langetermijneffecten van kanker(behandelingen) en preventie daarvan, waaronder vermoeidheid, is belangrijk aangezien steeds meer mensen genezen van een hematologische maligniteit.
Psychologische interventies, zoals cognitieve gedragstherapie, gericht op het veranderen van deze ziektepercepties kunnen mogelijk bijdragen aan het creëren van alternatieve, meer positieve percepties en het reduceren van vermoeidheid en beter inzicht in hun ziekte onder overlevenden van hemato-oncologische maligniteiten.
- Dounya Schoormans, Mandy Jansen, Floortje Mols, Simone Oerlemans: Negative Illness Perceptions Are Related to More Fatigue Among Haematological Cancer Survivors: A PROFILES Study. Acta Oncol. 2020 May 15;
- Meer informatie over deze publicatie is verkrijgbaar via bibliotheek@iknl.nl
