Proefschrift over verbeteren van actualisatieproces van klinische richtlijnen

Klinische richtlijnen zijn bedoeld om zorgprofessionals, patiënten en beleidsmakers te ondersteunen bij het nemen van beslissingen door aanbevelingen te doen bij gezondheidsproblemen. Aangezien geregeld nieuwe inzichten en bewijs voor diagnostiek en behandelingen worden gepubliceerd, dienen klinische richtlijnen frequent bijgewerkt te worden om de validiteit van de geïncludeerde aanbevelingen te garanderen. In tegenstelling tot de methodiek voor het ontwikkelen van nieuwe richtlijnen, is er tot dusver weinig informatie beschikbaar over het actualiseren van klinische richtlijnen. Dat geldt eveneens over de werkwijze die richtlijninstellingen hanteren om de validiteit van deze richtlijnen te garanderen.

Evaluatie handleidingen

De doelen van het proefschrift van Robin Vernooij zijn drieledig. Op de eerste plaats identificeert en beschrijft hij handleidingen van richtlijnorganisaties en methodiek bij het actualiseren van klinische richtlijnen. Voor deze studie voerde hij een systematische evaluatie uit van klinische richtlijnen geïndexeerd in MEDLINE, de bibliotheek van het Guidelines International Network (GIN), en het US National Guidelines Clearinghouse. Twee auteurs selecteerden onafhankelijk van elkaar bewijsmateriaal en extraheerden hieruit gegevens. Met behulp van beschrijvende statistiek en narratieve syntheses werd de methodiek voor het actualiseren van richtlijnen uit deze handleidingen geanalyseerd. In totaal werden 35 handboeken opgenomen en geëvalueerd. 

De uitkomst is dat er in bestaande literatuur weinig handreikingen worden geboden voor het actualiseren van klinische richtlijnen. De meeste handboeken zijn primair gericht op het begeleiden van het ontwikkelen van nieuwe klinische richtlijnen. In het merendeel van deze handboeken zijn geen methodologische stappen opgenomen betreft het literatuuronderzoek, selectie van bewijsmateriaal, kwaliteitsbeoordeling, synthese van bewijsmateriaal of externe beoordeling tijdens het actualisatieproces van richtlijnen.

Checklist en uitwerking

Een tweede doel van het proefschrift was het ontwikkelen van een checklist voor het rapporteren van de methodiek bij het actualiseren van klinische richtlijnen. Hiervoor werd een meerstaps ontwikkelproces geïnitieerd met daarin opgenomen een evaluatie van geactualiseerde klinische richtlijnen, semigestructureerde interviews met experts, een Delphi-consensusenquête, een vragenlijst voor richtlijnontwikkelaars en semigestructureerde interviews met gebruikers van klinische richtlijnen. 

De checklist (CheckUp) voor het rapporteren in geactualiseerde, klinische richtlijnen bestaat uit 16 items met betrekking tot de presentatie van de geactualiseerde, klinische richtlijnen, redactionele onafhankelijkheid en de toegepaste methodologie van het actualisatieproces. Tevens is een toelichtingsdocument ontwikkeld voor het faciliteren van potentiële gebruikers. 

Beoordeling actualisatieproces

Het derde doel is beoordeling van de volledigheid van rapportage in geactualiseerde, klinische richtlijnen met het CheckUp instrument. Hiervoor onderzocht de promovendus de rapportages van de actualisatieprocessen in klinische richtlijnen die in 2015 zijn gepubliceerd, ontwikkeld zijn door een professionele organisatie, een systematische beoordeling van bewijsmateriaal bevatten met ten minste één aanbeveling. Drie beoordelaars hebben het rapportage-instrument, dat in het tweede deel van dit proefschrift wordt beschreven, onafhankelijk van elkaar toegepast op de geïncludeerde klinische richtlijnen.

In deze studie werden in totaal zestig geactualiseerde, klinische richtlijnen opgenomen. De mediane totaalscore van de CheckUp (10-puntsschaal) kwam uit 6,3 punten (bereik 3,1 tot 10). Zowel de rapportages voor het presenteren en verantwoorden van items die in het actualisatieproces zijn veranderd als methoden voor externe beoordeling en implementatie van wijzigingen in de praktijk zijn over het algemeen slecht geschreven. 

“Mijn conclusie is dat rapportages over het actualisatieproces van klinische richtlijnen aanzienlijk variëren. Er is veel ruimte voor verbetering”, aldus de promovendus. "Dit proefschrift kan bijdragen aan verbetering van toekomstige richtlijnhandboeken en richtlijnorganisaties helpen bij het actualiseren van klinische richtlijnen door het hanteren van een explicietere standaardisatie van de terminologie.”

Conclusies en aanbevelingen

De eindconclusie van Robin Vernooij luidt dat de thans beschikbare handleidingen voor het actualiseren van klinische richtlijnen en de rapportage van het actualisatieproces niet optimaal zijn. Het instrument CheckUp dat in dit proefschrift wordt beschreven is het eerste rapportage-instrument met een focus op dit actualisatieproces. Deze checklist kan worden gebruikt om de volledigheid van rapportage over het actualisatieproces van geactualiseerde klinische richtlijnen te beoordelen. 

Daarnaast bevat de CheckUp een methodiek die richtlijnwerkgroepen houvast kan bieden bij het actualiseren van klinische richtlijnen. Deze zou volgens de promovendus standaard onderdeel moeten uitmaken van het actualisatieproces. Door de items in de CheckUp na te leven, kan de volledigheid en transparantie van het actualisatieproces worden verbeterd. Dit kan bijdragen aan betere richtlijnen voor zorgprofessionals en andere belanghebbenden met als uiteindelijk doel betere zorg voor patiënten. 

• De promotie van Robin Vernooij op het proefschrift ‘Updated clinical guidelines: improving their methods and reporting’ vindt plaats op 16 februari aan de Universitat Autònoma de Barcelona. Promotoren: dr. Pablo Alonso-Coello en dr. Laura Martínez García.