Hoofdhuidkoeling: verdraagbare optie tegen haarverlies door chemotherapie
Hoofdhuidkoeling is over het algemeen een goed verdraagbare optie om haarverlies ten gevolge van chemotherapie (alopecia) te voorkomen. Het is een aanvullende behandeling die bijdraagt aan een betere gezondheidsgerelateerde kwaliteit van leven en psychosociaal welbevinden. Onderzoek heeft aangetoond dat bij vrouwen met borstkanker de kans op uitzaaiingen in de hoofdhuid na hoofdhuidkoeling minder dan 1% bedraagt. Dat is vergelijkbaar met patiënten zonder hoofdhuidkoeling.
Haarverlies ten gevolge van chemotherapie heeft een grote impact op patiënten met kanker. Het risico dat het haar na de behandeling niet opnieuw gaat groeien is een belangrijk discussieonderwerp onder overlevenden van kanker. Van de variëteit aan voorgestelde interventies om haarverlies ten gevolge van chemotherapie te voorkomen, komt hoofdhuidkoeling naar voren als de enige effectieve strategie, die eveneens veilig is.
Beïnvloedende factoren
In een publicatie in het Braziliaanse vakblad Anais Brasileiros de Dermatologia geven Giselle de Barros Silva (Hospital Alemão Oswaldo Cruz, São Paulo) en collega’s een overzicht van de wetenschappelijke kennis over hoofdhuidkoeling om haarverlies door chemotherapie te voorkomen. In het artikel worden allerlei onderwerpen belicht, waaronder de onderliggende oorzaken van haarverlies door chemotherapie, behandelstrategieën, werkingsmechanisme, effectiviteit, de invloed van voor- en nakoeling en het uiteindelijke resultaat.
Het succes van hoofdhuidkoeling is afhankelijk van diverse factoren, waaronder het type chemotherapie (middel), dosis en combinaties van middel en dosis. Daarnaast hangt het af van de bereikte hoofdhuidtemperatuur, tijdsduur van de koeling en goede aansluiting van de koelkap. In Nederlandse studies van Corina van den Hurk (IKNL) en collega’s is eerder uitgebreid onderzoek gedaan naar beïnvloedende factoren, uitkomsten en risicofactoren van hoofdhuidkoeling bij patiënten met kanker.
Risico terugkerende ziekte
Een vaak genoemd onderwerp is de kans op uitzaaiingen en terugkeer van de ziekte. Centraal daarbij staat de mogelijkheid dat door de hoofdhuidkoeling de gegeven chemotherapie onvoldoende effectief is om niet-gedetecteerde, subklinische uitzaaiingen in de hoofdhuid te vernietigen. Onderzoek heeft aangetoond dat de incidentie van uitzaaiingen in de hoofdhuid bij vrouwen met borstkanker minder dan 1% bedraagt. Dat is binnen het bereik (0,03% tot 3%) van borstkankerpatiënten die zonder hoofdhuidkoeling zijn behandeld.
Hoewel aanvullend onderzoek met een langere follow-up nodig is om de samenhang tussen hoofdhuidkoeling en mogelijke terugkeer van kanker duidelijk vast te stellen, is op basis van bestaande data en een recente meta-analyses geen verhoogd risico op slechtere uitkomsten van oncologische behandelingen gevonden na hoofdhuidkoeling. In de vakliteratuur worden slechts twee gevallen van uitzaaiingen in de hoofdhuid genoemd, dat was bij hematologische maligniteiten. Hoofdhuidkoeling wordt afgeraden bij patiënten met een hematologische maligniteit.
Bijwerkingen en kwaliteit van leven
In de praktijk blijkt dat hoofdhuidkoeling goed verdragen wordt door patiënten. De vaakst voorkomende bijwerkingen hebben een lage impact, zoals hoofdpijn, misselijkheid, duizeligheid, kou, en claustrofobie. Ook zijn er enkele contra-indicaties, waaronder koude agglutininesyndroom (acrocyanose) en overgevoeligheid voor koude. Hoewel hoofdhuidkoeling het afgelopen decennium steeds vaker wordt ingezet om haarverlies door chemotherapie te voorkomen, laten studies geen eenduidige effecten zien op de verbetering van de kwaliteit van leven van patiënten.
Voor een deel is dit toe te schrijven aan niet-specifieke meetinstrumenten verschillen in gebruikte onderzoeksmethoden. Meestal wordt geen onderscheid gemaakt tussen succesvolle en niet-succesvolle hoofdhuidkoeling, waardoor het effect mogelijk een gemiddelde is. Wanneer hoofdhuidkoeling niet het resultaat oplevert zoals verwacht, dan is de impact op de kwaliteit van leven slechter ten opzichte van controlepersonen zonder hoofdhuidkoeling. Momenteel wordt een vragenlijstontwikkeld om de invloed van haaruitval te toetsen.
Conclusie en aanbevelingen
Giselle de Barros Silva en collega’s concluderen dat hoofdhuidkoeling een effectieve en over het algemeen goed verdraagbare optie is om haarverlies ten gevolge van chemotherapie te voorkomen. Deze aanvullende behandeling kan de last van haaruitval veroorzaakt door de kankerbehandeling en impact op de gezondheidsgerelateerde kwaliteit van leven en het psychosociaal welbevinden verminderen. Het handhaven van een stabiele, lage hoofdhuidtemperatuur is hierbij cruciaal .
Verschillen in haarbehoud zijn afhankelijk van het type behandeling. Zo levert chemotherapie met anthracycline minder goede resultaten op vergeleken met therapie met taxanen. Hoofdhuidkoeling wordt afgeraden bij patiënten met hematologische maligniteiten en patiënten met koudegevoelige aandoeningen. Hoofdhuidkoeling lijkt geen invloed te hebben op toename van het risico op uitzaaiingen in de hoofdhuid bij patiënten met een vroeg stadium van borstkanker noch op de uitkomsten van kankerbehandelingen, hoewel studies met een langere follow-up nodig zijn.
- Giselle de Barros Silva, Kathryn Ciccolini Hernandez, Aline Donati, Corina van den Hurk. Scalp cooling to prevent chemotherapy-induced alopecia. Review An Bras Dermatol. 2020 Jun 16.
- Meer informatie over deze publicatie is verkrijgbaar via bibliotheek@iknl.nl
