Radiotherapie bij nasofarynxkanker
Auteur: Anne van den Hoek, radiotherapeut-oncoloog UMCG
De prognose en kwaliteit van leven van patiënten met nasofarynxkanker verbeterde de laatste jaren sterk door veranderingen in chemotherapie en technische verbeteringen in de radiotherapie. Zowel de diagnostiek als de behandeling van patiënten met nasofarynxkanker zijn erg complex en intensief en kunnen leiden tot een breed spectrum van acute en late bijwerkingen. De primaire behandeling van nasofarynxkanker is radiotherapie, vaak in combinatie met chemotherapie. Bij een behandeling met radiotherapie bestraald de radiotherapeut de tumor en de eventuele uitzaaiingen in de hals met een hoge dosis. Lymfekliergebieden in de hals waar nog geen tumorcellen zijn gevonden worden altijd uit voorzorg bestraald met een lagere dosis (electieve bestraling). Soms krijgen patiënten voorafgaand aan de bestraling chemotherapie om de tumor te verkleinen. Chemotherapie kan ook tijdens de bestraling gegeven worden om de tumorcellen gevoeliger te maken voor de radiotherapie1.
Radiotherapie bij patiënten met nasofarynxcarcinoom kan leiden tot bijwerkingen in zowel de acute (tot 3 maanden na behandeling) als in de late fase (> 3 maanden na behandeling). Veel patiënten ontwikkelen een droge mond (xerostomie) en slikklachten (dysfagie), maar hebben ook een grote kans op smaakproblemen, tandbederf, pijn en hebben vaker geheugen- en concentratieproblemen in de jaren na radiotherapie. Cisplatin, het meest gegeven chemotherapiemiddel, kan ook flinke bijwerkingen veroorzaken: vermoeidheid, misselijkheid en braken, gehoorverlies, nierfunctieverlies en schade aan het zenuwstelsel (neuropathie). Nierfunctieverlies, gehoorverlies en neuropathie kunnen permanent zijn.
Vooral late bijwerkingen hebben een belangrijke impact op het dagelijks functioneren en de kwaliteit van leven van mensen die nasofarynxkanker hebben (gehad). Preventie van late effecten van de behandeling is daarom van groot belang, zeker gezien de uitstekende prognose van patiënten met nasofarynxkanker. De introductie van protonentherapie biedt hierin kansen. Tot 2018 werden alle patiënten met nasofarynxkanker behandeld met fotonentherapie. Bij protonentherapie kan de stralingsdosis in gezonde weefsels aanzienlijk worden verminderd waardoor er minder acute en late bijwerkingen kunnen zijn ten opzichte van een behandeling met fotonentherapie. De eerste resultaten bij patiënten met nasofarynxkanker die met protonentherapie zijn behandeld, laten een afname zien van ongeveer 50% van de patiëntgerapporteerde klachten tijdens en vlak na de behandeling in vergelijking met radiotherapie met fotonen.
Verschil in slikproblemen (d.w.z. niet in staat tot het eten van vast voedsel en/of afhankelijk van sondevoeding) tussen patiënten die zijn bestraald met fotonen (rood) t.o.v. patiënten die zijn bestraald met protonen (groen). T0 is voor start behandeling. W1 t/m W7 is 1ste t/m 7de week tijdens behandeling. W12 is 5 weken na einde behandeling. M6 t/m M24 is 6 maanden t/m 24 maanden na einde bestraling. Patiënten die met protonen zijn behandeld hebben minder slikproblemen tijdens radiotherapie en herstellen ook sneller na het einde van de radiotherapie (W12). Op de langere termijn (d.w.z. na 6 maanden) waren er na protonentherapie geen patiënten meer met slikproblemen, terwijl bij de met fotonentherapie behandelde patiënten in 16-29% van de gevallen slikproblemen bleven bestaan.
Voor de selectie van patiënten voor protonentherapie moet een planningsvergelijking verricht worden. Het fotonenplan van de desbetreffende patiënt wordt vergeleken met het protonenplan. Aan de hand van zogenaamde normal tissue complication probability (NTCP)-modellen kan dan een schatting worden gemaakt van het verschil in de kans op bijwerkingen na een protonen- en fotonenbehandeling. Als dit verschil groot genoeg is, conform de criteria van het Landelijk Indicatie Protocol Protonen van Hoofd Hals tumoren, kan een patiënt worden behandeld met protonentherapie.
Bijwerkingen kunnen ook afnemen door het verkleinen van de electieve bestralingsgebieden in de hals en rondom de primaire tumor2. Dit kan zowel bij fotonen- als bij protonentherapie. De protonentherapie zelf ontwikkelt zich ook: Proton Arc Therapy is een nieuwe protonentechniek in ontwikkeling die de gezonde weefsels nog meer spaart. Hierdoor nemen naar verwachting de late bijwerkingen voor patiënten nog verder af3.
Vanwege de zeldzaamheid van de tumor en de complexiteit van de behandeling van nasofarynxkanker kan de behandeling van deze patiënten het beste plaatsvinden in een expertisecentrum voor nasofarynxkanker.
Referenties
Bossi et al. Nasopharyngeal carcinoma: ESMO-EURACAN Clinical Practice Guidelines for diagnosis, treatment and follow-up. Annals of oncology 2021;32:452-465
Tang et al. Elective upper-neck versus whole-neck irradiation of the uninvolved neck in patients with nasopharyngeal carcinoma: an open-label, non-inferiority, multicentre, randomised phase 3 trial. Lancet Oncol 2022;23:479-90
de Jong BA, Battinelli C, Free J, Wagenaar D, Engwall E, Janssens G, Langendijk JA, Korevaar EW, Both S. Spot scanning proton arc therapy reduces toxicity in oropharyngeal cancer patients. Med Phys. 2023 Mar;50(3):1305-1317. doi: 10.1002/mp.16098. Epub 2023 Jan 17. PMID: 36373893.