Kanker van het hoofd-halsgebied

Risicofactoren

Voor het ontstaan van de meeste kankers van het hoofd-halsgebied zijn roken en alcoholgebruik risicofactoren, die bij gecombineerd gebruik elkaar kunnen versterken. De mate waarin deze risicofactoren een rol spelen verschilt. Roken is bijvoorbeeld een heel duidelijke risicofactor voor het ontstaan van larynxkanker, maar een veel minder duidelijke risicofactor voor het ontstaan van kanker van de grote speekselklieren. Soms zijn er ook hele specifieke risicofactoren voor het ontstaan van kanker in het hoofd-halsgebied, zoals het Humaan Papillomavirus (HPV) voor orofarynxkanker, het Epstein-Barrvirus (EBV) voor nasofarynxkanker, of blootstelling aan houtstof (bijvoorbeeld arbeidsgerelateerd) voor neus(bij)holtekanker.

Voorkomen

Het voorkomen, het stadium bij diagnose, de behandeling, doorlooptijden en overlevingskansen verschillen tussen de diverse lokalisaties van kanker van het hoofd-halsgebied. Mondholtekanker komt momenteel het meest voor (bijna 1000 nieuwe diagnoses per jaar), terwijl er jaarlijks minder dan 100 nasofarynxkankergevallen zijn. Meer dan 50% van de mondholte- en larynxkanker wordt in een vroeg stadium gediagnosticeerd, terwijl ongeveer 80% van de hypofarynxkanker in een laat stadium wordt gediagnosticeerd. Het stadium bij diagnose, de bereikbaarheid van de kanker en de gevoeligheid voor een specifieke behandeling zijn medebepalend voor de keuze voor een behandeling: chirurgie, radiotherapie, systemische behandeling of een combinatie. Kanker van de grote speekselklieren kan in specifieke gevallen ook met hormonale therapie behandeld worden.

Doorlooptijd

De mediane doorlooptijd tussen het eerste consult en start van de behandeling varieert, afhankelijk van de lokalisatie van de kanker en het jaartal, van 20 dagen tot 57 dagen. Ook verschilt de overleving voor de verschillende lokalisaties van kanker van het hoofd-halsgebied. De relatieve 5-jaarsoverleving* hangt sterk samen met stadium en varieert van net iets meer dan 30% voor hypofarynxkanker tot ongeveer 75% voor HPV-gerelateerde orofarynxkanker. De relatieve 5-jaarsoverleving voor de meeste lokalisaties van kanker van het hoofd-halsgebied ligt tussen de 60% en 70%.

KERNBOODSCHAP

Het is beter om te spreken en te rapporteren over kanker van het hoofd-halsgebied en niet over 'hoofd-halskanker'. Kanker op de verschillende lokalisaties in het hoofd-halsgebied zijn uniek entiteiten met eigen kenmerken en aandachtspunten.
De wijze van organisatie zoals die binnen het werkgebied van hoofd-halskanker in Nederland gerealiseerd is, met name door de NWHHT, faciliteert samenwerking en is een mooi voorbeeld van wat er mogelijk is op het gebied van organisatie van zorg voor binnen- en buitenland. Zo blijkt bijvoorbeeld uit dit rapport; ook uit dat er al door het veld zelf samenwerkafspraken en volumenormen (die nog steeds actueel zijn) waren voordat dit via SONCOS, IZA e.d. werd geregeld.
We zijn als IKNL voornemens een rapportagecyclus in te richten waarbij de cijfers voor elke lokalisatie tenminste 5-jaarlijks lokalisatie-specifiek zullen updaten.

Colofon

Kaders

We bedanken alle personen die een bijdrage hebben geleverd aan de verdiepende kaders in dit rapport:

Nicole Bolijn, PWHHT
dr. Guido van den Broek, DICA-DHNA
dr. Femke Jansen, NET-QUBIC
Anne de Korte, IKNL
dr. Marinella Offerman, Erasmus MC
prof. dr. Robert Takes, NWHHT
dr. Caroline Speksneijder, PWHHT
prof. dr. Irma Verdonck, NET-QUBIC
Petra Verdouw, PVHH

We danken John van Tussenbroek voor het delen van zijn ervaring als patiënt met neusbijholtekanker.

Cijfers

We bedanken alle specialisten die een bijdrage hebben geleverd aan de uitwerking en rapportage van de cijfers in dit rapport:

dr. Abrahim Al-Mamgani, Antoni van Leeuwenhoek (orofarynx & hypofarynx)
dr. Sven van den Bosch, Radboudumc (larynx)
dr. Hossein Ghaeminia DMD, MD, Rijnstate ziekenhuis (mondholte)
dr. Gyorgy Halmos, UMCG (lymfekliermetastasen in de hals van onbekend primair plaveiselcelcarcinoom)
dr. Jose Hardillo, Erasmus MC (lymfekliermetastasen in de hals van onbekend primair plaveiselcelcarcinoom)
dr. Jan-Jaap Hendrickx, Amsterdam UMC (hypofarynx)
prof. dr. Carla van Herpen, Radboudumc (grote speekselklieren)
Anne van den Hoek, MD MDA, UMCG (nasofarynx)
dr. Stijn Keereweer Erasmus MC Kankerinstituut (mondholte)
dr. Johannes Rijken, UMC Utrecht (neus(bij)holte)
Robert Jan Sedee, MD, Haaglanden Medisch Centrum (grote speekselklieren)
dr. Marije Slingerland, Leids Universitair Medisch Centrum (orofarynx)
dr. Lot Devriese, UMC Utrecht (neus(bij)holte)
dr. Stijn van Weert, Maastricht UMC+ (grote speekselklieren)

Stuurgroep

We bedanken de leden van de stuurgroep voor hun sturing op dit rapport:

Remco de Bree, voorzitter studiegroep NWHHT
Robert Takes, voorzitter NWHHT
Thijs Merkx, voorzitter raad van bestuur IKNL

Data

We bedanken de volgende personen voor het beschikbaar maken van de gegevens voor dit rapport:

Datamanagers IKNL
Marja Nijsse, IKNL
Yvon Schreuder, DICA

Vormgeving

Marja van Vliet, IKNL

Auteurs

Hanneke van Oorschot, DICA
Eveline Buikema-Grin, IKNL
Mardie Vermunt, IKNL
Boukje van Dijk, IKNL

Definities

Tumorclassificatie volgens ICD-O-3 (Fritz et al., 2000)

Mondholte C00.3-C00.5, C02-C06 m.u.v. van C05.1 en C05.2
Orofarynx C01, C05.1, C05.2, C09-C10 m.u.v. C10.1
Nasofarynx C11
Hypofarynx C12-C13
Larynx C32, C10.1
Neus(bij)holte C30.0, C31
Grote speekselklieren C07-C08

Morfologiecodes volgens ICD-O-3 (Fritz et al., 2000)
Basis (specificatie gaat voor op basis):

Neoplasma, NOS 8000-8009, 9990
Epitheliaal carcinoom, NOS 8010-8049
Neuroendocrien carcinoom 8013, 8041-8045, 8240-8249
Plaveiselcelcarcinoom 8050-8089
Adenocarcinoom 8140-8389

Additioneel aangepast voor (gaat voor op basis):

Mondholte

Passend bij speekselkliercarcinoom 8140-8389, 8410, 8430, 8440-8499, 8500-8502,8525,8550,8551,8562,8940,8941,8980,8022,8982

Nasofarynx

Basaloïd carcinoom 8083
WHO type I, plaveiselcelcarcinoom, keratiniserend 8071
WHO type II, plaveiselcelcarcinoom, niet-keratiniserend 8072,8073,8085 in combinatie met differentiatiegraad 1,2 of 9
WHO type III, ongedifferentieerd carcinoom, niet-keratiniserend 8072,8073,8085 in combinatie met differentiatiegraad 3 of 4 of 8020,8021, 8082

Neus(bij)holte

Adenoïd cysteus carcinoom 8200,8201
Intestinaal type adenocarcinoom 8144
Sinonasaal ongedifferentieerd carcinoom 8020

Grote speekselklieren

Passend bij speekselkliercarcinoom 8140-8389, 8410, 8430, 8440-8499, 8500-8502,8525,8550,8551,8562,8940,8941,8980,8022,8982
Adenoïd cysteus carcinoom 8200,8201
Acinic cell carcinoom 8550,8551
Mucoepidermoïd carcinoom 8430
Carcinoma ex pleomorphic adenoma 8940,8941,8022
Myo-epitheliaal carcinoom 8562,8982
Salivary duct carcinoom 8500
Secretoir ca (MASC) 8502
Polymorphous adenoca 8525
Basaalcel adenoca 8147

Klinisch stadium volgens TNM8 (International Union Against, 2017)
*Classificatie uitgebreidheid ziekte

beperkte ziekte (stadium 0, I of II)
uitgebreide ziekte (stadium III, IVM0)
ziekte op afstand (M1)

Behandeling
Categorieën die we onderscheiden in deze publicatie

0 = Geen tumorgerichte therapie
1 = Alleen chirurgie
2 = Chirurgie en radiotherapie
3 = Chirurgie en systemische therapie
4 = Chirurgie en radiotherapie en systemische therapie
5 = Alleen radiotherapie
6 = Radiotherapie en systemische therapie
7 = Alleen systemische therapie
8 = Overig
9 = Onbekend

Excisiebiopt gevolgd door therapeutisch behandeling (radiotherapie/resectie) wordt als radiotherapie/resectie meegenomen in de classificatie

Wanneer uitsluitend HKD als chirurgische ingreep is gecodeerd, wordt dit voor CUP als chirurgie meegenomen

Doorlooptijd start behandeling

Aantal dagen tussen de eerste afspraak in het behandelend ziekenhuis en de dat van eerste behandeling, te weten chirurgie, radiotherapie danwel systeemtherapie o.b.v. DHNA data: landelijk dekkend vanaf 2019; 2023 betreft een half registratiejaar. Binnen de DHNA omvat neus(bij)holtekanker ook kanker van het middenoor.

Relatieve overleving

De relatieve 5-jaarsoverleving beschrijft het percentage patiënten met een ziekte dat in leven is, vijf jaar nadat de ziekte is gediagnosticeerd, gedeeld door het verwachte percentage mensen dat in leven is op basis van levensverwachting in de algemene bevolking met dezelfde leeftijd en geslacht.  

De relatieve 10-jaarsoverleving beschrijft het percentage patiënten met een ziekte dat in leven is, tien jaar nadat de ziekte is gediagnosticeerd, gedeeld door het verwachte percentage mensen dat in leven is op basis van levensverwachting in de algemene bevolking met dezelfde leeftijd en geslacht.

Leeftijdsstandaardisatie is toegepast volgens ICSS-indeling (Corazziari, Quinn, & Capocaccia, 2004)

Corazziari, I., Quinn, M., & Capocaccia, R. (2004). Standard cancer patient population for age standardising survival ratios. Eur J Cancer, 40(15), 2307-2316. doi:10.1016/j.ejca.2004.07.002

Fritz, A., Percy, C., Jack, A., Shanmugaratnam, K., Sobin, L., Parkin, D. M., & Whelan, S. (2000). International Classification of Diseases for Oncology (Vol. 3rd). Geneva: World Health Organization.

International Union Against, C. (2017). TNM Classification of Malignant Tumours (Vol. 8th edn). New York: John Wiley & Sons Ltd.

Kanker van het hoofd-halsgebied in Nederland

Hoofd-halsgebied

Lokalisatie

Wat deze vormen van kanker gemeen hebben is