In 2022 waren de totale uitgaven aan dure geneesmiddelen ongeveer € 2,6 miljard. Daarover is € 287 miljoen aan vertrouwelijke kortingen tussen farmaceuten en het ministerie van VWS afgesproken (Kamerbrief voortgang financiële arrangementen geneesmiddelen 2023). In vergelijking met andere ziekten waren bij kanker de uitgaven aan dure geneesmiddelen het hoogst. De afgelopen jaren namen zowel de absolute uitgaven van dure middelen voor kanker als het aandeel ten opzichte van de totale uitgaven aan dure geneesmiddelen voor alle ziektes samen toe. In 2017 werd 40% van de totale uitgaven voor dure geneesmiddelen uitgegeven aan kanker. In 2022 was dit 59%. Naast een stijging in uitgaven bij kanker wordt deze trend ook beïnvloed door een uitgavendaling bij andere aandoeningen, zoals reuma (NZa kerncijfers msz). 

Ten opzichte van de totale ziekenhuisuitgaven is het aandeel van uitgaven aan geneesmiddelen bij kanker gestegen van 3,6% naar 5,7% tussen 2017 en 2022 (Zorgcijfersdatabank).  

^* Voorlopige cijfers van de jaren 2021 en 2022 (wat betreft de uitgaven aan alle dure geneesmiddelen)

Dure geneesmiddelen die tussen 2017 en 2022 werden ingezet bij kanker kunnen worden verdeeld in de volgende groepen: (traditionele) chemotherapie (57 geneesmiddelen), hormonale therapie (3 geneesmiddelen), immuno- en doelgerichte therapie (95 geneesmiddelen) en radionucliden (2 geneesmiddelen). Waar het aantal declaraties voor chemotherapie veruit het hoogst is (zie Behandeling), zijn de uitgaven voor immuno- en doelgerichte therapieën het hoogst. Daarnaast stijgen de uitgaven in deze categorie het hardst. Tussen 2017 en 2021 zijn deze uitgaven verdubbeld, van €652 miljoen naar ruim €1,3 miljard. Dat de uitgaven in 2022 aan dure geneesmiddelen niet zijn gestegen – in tegenstelling tot het aantal declaraties – is met name gerelateerd aan het verlopen van het patent van lenalidomide. De uitgaven aan dit middel (in 2021 het op één na duurste middel met uitgaven van ruim €140 miljoen) zijn in 2022 gezakt met bijna €110 miljoen, waardoor de toegenomen uitgaven aan andere geneesmiddelen zijn gecompenseerd.

NB. Vanwege de relatief lage uitgaven is de categorie ‘radionucliden’ niet weergegeven in deze figuur

De uitgaven aan immuno- en doelgerichte therapie zijn bij solide tumoren veel hoger bij kanker in een gevorderd stadium (lokaal uitgebreide of uitgezaaide kanker) dan bij kanker die nog niet is uitgezaaid. Hoewel het aantal declaraties van dure geneesmiddelen bij gevorderde ziekte ook veel hoger ligt dan bij (neo)adjuvante inzet, is dat verschil kleiner dan bij de uitgaven (zie Behandeling). Dit betekent dat bij kanker in een gevorderd stadium sprake is van hogere uitgaven per declaratie. Ook stijgen de uitgaven bij kanker in een gevorderd stadium veel harder. Tussen 2017 en 2022 zijn deze uitgaven met 121% toegenomen. De uitgaven aan (neo)adjuvante inzet van dure geneesmiddelen zijn tot en met 2022 met 67% gestegen.

De uitgaven aan dure geneesmiddelen en de toename daarvan verschillen sterk per kankersoort. De uitgaven aan dure geneesmiddelen voor niet-kleincellige longkanker stegen sinds 2018 met bijna 116% naar ruim €372 miljoen in 2022. De stijging in uitgaven is deels terug te zien is in de toenemende inzet: het aantal declaraties steeg tussen 2018 en 2022 met bijna 38%. Na niet-kleincellige longkanker zijn de uitgaven voor multipel myeloom in 2022 met ruim €251 miljoen het hoogst. De stijging ten opzichte van 2018 bedraagt 43%. Het aantal declaraties voor multipel myeloom steeg tussen 2018 en 2022 met 56%, wat betekent dat de uitgaven per declaratie iets zijn gedaald.

^* Uitgaven worden soms generiek omschreven, waardoor deze niet specifiek toe te schrijven zijn aan een kankersoort en mogelijk niet alle uitgaven voor deze kankersoort zijn meegenomen. 
^** Declaraties: De x-as geeft het aantal declaraties weer, niet het aantal patiënten. Patiënten kunnen meerdere keren worden meegeteld.

De uitgaven aan dure geneesmiddelen verschillen per kankersoort. Voor kankersoorten waarvoor dure geneesmiddelen beschikbaar zijn kan dit een positieve invloed hebben gehad op de relatief lage sterfte, zoals bij plasmaceltumoren. Er zijn ook kankersoorten met een hoge ziektelast (incidentie en/of sterfte), waarvoor weinig uitgaven aan dure geneesmiddelen zijn. Kanker van de lever, alvleesklier, galblaas en galwegen (HPB-tumoren) zijn hier voorbeelden van. Ook zijn er grote verschillen binnen kankersoorten. Niet-kleincellige longkanker wordt zes keer zo vaak gediagnosticeerd als kleincellige longkanker, terwijl in 2022 782 keer zoveel werd uitgegeven aan dure geneesmiddelen als bij kleincellige longkanker. De beschikbaarheid van middelen voor patiënten met een bepaalde kankersoort hangt onder andere af van het aantal (bekende) kenmerken zoals mutaties waarvoor dure geneesmiddelen kunnen worden ingezet. Hierin speelt ook de hoeveelheid onderzoek die naar een kankersoort wordt gedaan een rol.

* Omdat door het CBS sterfte bij CLL, CML en DLBCL niet op dit detailniveau wordt gerapporteerd, is een schatting gemaakt van de sterfte bij deze kankersoorten

Tussen patiënten met dezelfde tumorsoort zijn er grote verschillen in overleving:

• Veel geneesmiddelen werken alleen bij patiënten met specifieke tumorkenmerken. In de praktijk betekent dit dat er voor een deel van de patiënten (nog) geen geneesmiddel beschikbaar is.
• Bij een deel van de patiënten wordt afgezien van behandeling omdat een geneesmiddel een te grote kans op bijwerkingen heeft in verhouding tot de conditie en/of de levensverwachting van de patiënt.
• Geneesmiddelen werken bij een deel van de behandelde patiënten wel en bij een deel niet.

Voor meer informatie over kenmerken van patiënten die behandeld worden met dure geneesmiddelen en over trends in overleving op populatieniveau, zie het rapport Dure geneesmiddelen - patiëntkenmerken en trends in overleving.

Wanneer niet iedere patiënt profiteert van dure geneesmiddelen, staan de uitgaven dan in verhouding tot de uitkomsten? Deze vraag is niet eenduidig te beantwoorden. Echter, IKNL werkt samen met andere partijen aan verschillende projecten en initiatieven om inzichten uit de praktijk beter beschikbaar te maken en dure geneesmiddelen passender en doelmatiger in te zetten. Bekijk het actuele overzicht van onze projecten.